Historia
Najstarsza wzmianka pisemna o Bojnicach odnotowana została w 1113 roku, przy czym dotyczyła ona podgrodzia usytuowanego przy obronnej osadzie, użytkowanej już przez ludność kultury puchowskiej, a następnie przez Słowian. Przebudowa grodu na kamienny, wczesnogotycki zamek prawdopodobnie miała miejsce za Kazimierza z możnego rodu Hunt-Poznan (Hont-Pázmány) i jego potomków, krótko po najeździe mongolskim z 1241 roku.
Pierwsza informacja źródłowa o średniowiecznym murowanym zamku pojawiła się w 1299 roku, po tym jak dwa lata wcześniej synom Kazimierza odebrał go węgierski magnat Máté Csáka (Matúš Čák), władający suwerennie i bezwzględnie terenami północnej części Królestwa Węgierskiego. W 1299 roku Csák wezwany został przez króla Andrzeja III do zwrotu Bojnic, lecz żądanie to zignorował. Po upadku jego władztwa i śmierci w 1321 roku Bojnice przeszły w ręce króla Karola Roberta, a ten powierzył je w zarząd swym kasztelanom. Przejściowo, w okresie 1367 – 1372 zamek był własnością księcia opolskiego Władysława. Od 1393 kasztelanię dzierżył ród Jelšavskich (Ilsvai), natomiast w kolejnym wieku, w latach 1430 – 1485 zamek należał do potomków pochodzącego z Francji Onufrego Bardy. W ich czasach między innymi odparł atak wojsk husyckich. Następnie wraz z okolicznymi dobrami przeszedł na księcia Jana Korwina, naturalnego syna króla Macieja Korwina. Od 1494 roku był własnością rodu Zapolya, a od 1526 roku Turzonów.
W 1646 roku Bojnice przeszły na własność arystokratycznego rodu Pálffy, którego członkowie znacznie przebudowali zamek. Wpierw w drugiej połowie XVII wieku nadano mu wygląd wczesnobarokowej rezydencji, następnie z inicjatywy hrabiego Jana Pálffy budowla uzyskała swój obecny, ahistoryczny, neogotycki kształt. Przebudowy tej dokonano w latach 1889 – 1910. W XIX stuleciu ostatnim właścicielem zamku i całego majątku Bojnice był hrabia János Ferenc Pálffy. Po jego śmierci spadkobiercy sprzedali zamek, a po po II wojnie światowej został on skonfiskowany przez państwo.
Architektura
Zamek zbudowano na niewysokim, skalistym wzniesieniu, połączonym w średniowieczu z miasteczkiem Bojnice wspólnymi drewniano – ziemnymi obwarowaniami (zastąpionymi kamiennymi murami dopiero w XVII wieku). Pierwotny zamek z XIII-XIV wieku składał się z przekopanej wzdłuż całego obwodu fosy oraz murów obronnych o owalnym w planie kształcie, zwieńczonych w koronie przedpiersiem z krenelażem. Do ich wewnętrznej ściany na wschodniej stronie przystawiono budynek mieszkalny. Wodę zapewniała usytuowana na dziedzińcu cysterna, połączona poprzez jaskinię pod zamkiem, z pobliskim jeziorem.
U schyłku XV wieku warownię rozbudowano o kolejny, zewnętrzny pierścień murów obronnych, okalający cały zamek górny i wydzielających dookolny pas podzamcza. Nowe obwarowania poprowadzono liniami prostymi, a w miejscach załamań umieszczono baszty. Pośród nich znajdowała się późnogotycka, wtórnie dostawiona czworoboczna baszta północna o wymiarach 7,5 x 8,5 metra, mieszcząca zamykany zwodzonym mostem przejazd bramny. Druga baszta po stronie wschodniej, także czworoboczna, zwrócona była w stronę osady. Kolejne baszty usytuowano po stronie południowej i południowo – zachodniej.
W XVI wieku zamek górny wzmocniony został półcylindryczną wieżą działową od strony wschodniej. Wzniesiono wówczas także pięcioboczną basteję po stronie północnej, wystającą w całości przed obwód zewnętrznego muru obronnego i połączoną z nowo powstałym murem parchamu. Kolejną basteję umieszczono po przeciwnej, południowej stronie obwarowań, a czworoboczną wieżę bramną poprzedzono przedbramiem.
W czasach Turzonów powiększono zabudowę mieszkalną zamku górnego, gdzie między innymi powiększono i przebudowano północne skrzydło, zaopatrzone w szerokie schody. Z powodu szczupłości wolnego miejsca na najstarszym dziedzińcu, wzniesiono nowe budynki na otaczającym go podzamczu, które w efekcie zostało przedzielone na dwie części.
Stan obecny
Obecnie zamek posiada neogotycką, „bajkową” formę, będącą efektem gruntownej przebudowy z przełomu XIX i XX wieku. Wczesnogotycki mur widoczny jest w miejscach, gdzie odpadły nowożytne tynki na elewacjach zamku górnego. Z okresu gotyku pochodzą baszty i basteje zewnętrznego obwodu, wszystkie w mniejszym lub większym stopniu przekształcone. Późnogotycki jest rdzeń murów zewnętrznego przejazdu bramnego, ale jego przedramie pochodzi już z okresu renesansu. Pierwotne detale architektoniczne są nieliczne (np. odkryty spod tynków wczesnogotycki portal budyku mieszkalnego, zamurowane merlony zamku górnego). W nowożytnych wnętrzach znajdują się ekspozycje muzeum artystyczno-historycznego. Jednym z najbardziej unikalnych i cennych dzieł jest późnogotycki zestaw obrazów. Elementem ekspozycji zamkowej jest również naciekowa jaskinia pod zamkiem, która jest połączona z głęboką studnią. Z mnóstwa imprez, odbywających się w zamku najbardziej znany jest coroczny Międzynarodowy Festiwal Duchów i Straszydeł.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Výsledky čiastkového architektonicko-historického výskumu prejazdu vstupného krídla Bojnického hradu, „Monumentorum tutela”, 17/2006.
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Stredoveké hrady na Slovensku. Život, kultúra, spoločnosť, red. D.Dvořáková, Bratislava 2017.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.