Historia
Wieś Banská Bystrica założona została po mongolskim najeździe z 1241 roku, początkowo pod nazwą Neusolhl, Neo Solium, czy też Novy Zvolen. Budowę w niej kościoła rozpoczęto około 1255 roku, kiedy to król Bela IV nadał niemieckim osadnikom przywilej lokacyjny z prawem szczawnickim, w którym między innymi otrzymali oni prawo swobodnego wyboru plebana.
W XIV wieku kościół powiększono i rozbudowano go w stylu gotyckim o zakrystię i nowe prezbiterium. W latach 1473-1516 przybyło nowe oratorium nad zakrystią i boczne kaplice św. Andrzeja, św. Barbary, Ciała Chrystusowego, św. Antoniego i św. Jana Jałmużnika.
Znaczną część wnętrza kościoła zniszczył wielki pożar z 1500 roku. Jeszcze większy pożar wybuchł w 1761 roku, kiedy to w kościele uległo zniszczeniu i uszkodzeniu wyposażenie wnętrza, w tym główny gotycki ołtarz prawie 20-metrowej wysokości, autorstwa Mistrza Pawła z Lewoczy. Po tym pożarze kościół przebudowano w stylu barokowym. Później świątynię kilkakrotnie restaurowano.
Architektura
Pierwotny późnoromański kościół z XIII wieku był niewielką budowlą składającą się z jednej nawy, kwadratowego w planie prezbiterium po stronie wschodniej i niewysokiej czworobocznej wieży po stronie zachodniej. Gotycki kościół był wciąż świątynią jednonawową przykrytą sklepieniem krzyżowym, jednak posiadał już po stronie północnej zakrystię, boczne kaplice przy nawie od północy i południa, węższe od nawy prezbiterium o zakończeniu trójbocznym po stronie wschodniej i wieżę podwyższoną o dwie kondygnacje.
Stan obecny
Spośród średniowiecznego wyposażenia w kościele znajduje się dziś brązowa chrzcielnica, autorstwa mistrza Jodaka z 1476 roku i najcenniejszy zabytek w gotyckiej kaplicy św. Barbary – kunsztowny gotycki ołtarz wyrzeźbiony w 1509 roku przez mistrza Pawła. Po południowej stronie nawy widnieje ołtarz św. Marii Magdaleny z końca XV wieku, a we wnęce południowej elewacji kościoła późnogotyckie dzieło rzeźbiarskie nieznanego autora z końca XV stulecia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Strona internetowa apsida.sk, Banská Bystrica – farský kostol.
Strona internetowa wikipedia.org, Kostol Nanebovzatia Panny Márie (Banská Bystrica).