Historia
Kościół w Żukowicach (Herrndorf) odnotowany został w źródłach pisanych w 1376 roku, kiedy to wspomniany został „rector ecclesiae”, lecz najpewniej informacja ta dotyczyła jeszcze budowli drewnianej. Murowany, gotycki budynek wzniesiony został najwcześniej na przełomie XIV i XV wieku, a najpóźniej w końcowych latach XV stulecia. Przypuszczalnie prace budowlane podzielone zostały na dwa etapy, przy czym późniejszy związany był z budową późnogotyckiej wieży. Zawieszony w niej dzwon odlany został w 1492 roku. Następnie kościół przebudowany został w latach 1583-1587, kiedy to wzniesiono renesansowe już sklepienia nad nawą i prezbiterium. W czasie reformacji w 1530 roku kościół przejęli protestanci, w których użytkowaniu pozostawał do 1653 roku. W 1609 roku Christoph George von Berge ufundował kaplicę rodową z biblioteką na piętrze. W późniejszych latach XVII wieku przekształcone zostały otwory okienne kościoła, co było ostatnią istotniejszą ingerencją w średniowieczne mury. W XIX stuleciu wnętrze pokryto polichromiami.
Architektura
W najstarszej formie kościół był ceglaną, typową dla wiejskiego budownictwa sakralnego budowlą, składającą się z pojedynczej nawy na planie prostokąta i węższego, także prostokątnego prezbiterium po stronie wschodniej, sąsiadującego z ustawioną od północy zakrystią. Smukła, czworoboczna wieża, nietypowo umieszczona po południowej stronie prezbiterium, mogła zostać dobudowana u schyłku średniowiecza, gdyż jej dostawienie poskutkowało zamurowaniem jednego z okien. Kościół wzniesiono z cegieł w wątku gotyckim, przy czym elewacje urozmaicono w nawie czarnymi główkami umieszczanymi naprzemiennie z czerwonymi wozówkami. Wieżę posadowiono na wysokiej podmurówce z kamienia eratycznego.
Wejście do kościoła zapewniały dwa naprzeciwległe, ostrołukowe portale, umieszczone w północnej i południowej ścianie nawy. Wykonano je z ceglanych kształtek, umieszczając w wysokich blendach zamkniętych słabiej zarysowanymi ostrołukami. Okna pierwotnie były zapewne ostrołuczne, obustronnie rozglifione. Wykonano je podobnie jak portale, z kształtek ceglanych o sfazowanych i wklęsłych narożnikach. Spośród elewacji zewnętrznych kościoła jedynie wieża opracowana została bardziej ozdobnie, bowiem jej ściany udekorowano rzędami ostrołucznych blend, rozdzielanych tynkowanymi fryzami między kondygnacjami. Blendami ozdobione zostały także szczyty kościoła: wschodni prezbiterium i zachodni nawy.
Wnętrze kościoła w średniowieczu nie posiadało sklepień. Nawę i prezbiterium przykrywały jedynie płaskie stropy belkowe, choć być może pierwotnie planowano zasklepienie wschodniej części budowli, podpartej w narożnikach dwoma ukośnie poprowadzonymi przyporami. Nawa połączona została z prezbiterium arkadą tęczy, natomiast nie było bezpośredniego połączenia przyziemia wieży z resztą kościoła.
Stan obecny
Obecnie gotycką bryłę kościoła częściowo przysłania renesansowa kaplica z początku XVII wieku, zachodząca na całą ścianę zachodnią nawy i dużą część szczytu. Nowożytne są również wszystkie sklepienia wewnątrz kościoła, kruchta południowa oraz zachodnie przypory, ponadto część okien została przekształcona. Na zewnętrznych elewacjach widoczne są liczne przemurowania i uzupełnienia ubytków. Z gotyckich detali uwagę zwraca szczyt wschodni prezbiterium, portale w nawie oraz elewacje smukłej wieży. Najstarszym elementem wyposażenia jest chrzcielnica wykonana z piaskowca z XIII/XIV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Gliński R., Patała A., Dziedzictwo kulturowe gminy Żukowice, Kraków-Wrocław 2018.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.