Historia
Kościół we wsi Źródła zbudowany został około lat 1220 – 1230. Informacje w źródłach pisanych o osadzie i kościele pojawiły się w 1278 roku, gdy wzmiankowany był niejaki Albertus dictus de Fonte. Następnie w 1305 roku wspomniano o samej wsi, nazwanej Novumforum (Nowa Wieś), a w 1319 roku wymieniony został proboszcz Konrad. W 1335 roku kościół odnotowany został w spisie dziesięcin nuncjusza Gallharda.
W 1535 roku kościół przejęła społeczność protestancka, która wprowadziła do wnętrza nowy wystrój i wyposażenie, ale nie dokonała poważniejszych zmian w bryle i układzie budowli. W XVII wieku do kościoła dobudowano kruchtę i otoczono go niewysokim, kamiennym murem, w ciąg którego wkomponowane zostały otwory strzeleckie oraz cztery narożne basteje. Prawdopodobnie fortyfikacje te wykonano na krótko przed wybuchem wojny trzydziestoletniej. W jej trakcie wieś została spustoszona i wyludniona, sam kościół zaś zdewastowany.
W drugiej połowie XVII lub w XVIII stuleciu kościół został przebudowany. Zburzono wówczas apsydę po stronie wschodniej, a dostawiono wolnostojącą dzwonnicę. Przed bitwą pod pobliską Lutynią w 1757 roku w Źródłach stacjonowały wojska austriackie, ale kościół w trakcie samego starcia nie poniósł zniszczeń. W XIX stuleciu i na początku XX wieku był kilkukrotnie remontowany.
Architektura
Kościół wzniesiony został z cegły w układzie wendyjskim (naprzemiennie główka i dwie wozówki zwrócone do lica), łączonej wapienną zaprawą. Budowla otrzymała prostokątny w planie, jednonawowy korpus (18,3 x 9,6 metra) i mniejsze oraz węższe prezbiterium po stronie wschodniej, pierwotnie zamknięte od wschodu apsydą o promieniu 1,9 metra. Prezbiterium zostało wzniesione na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach wnętrza 6,1 x 5,9 metra.
Elewacje zewnętrzne kościoła ozdobiły lizeny, a także fryz arkadowy, utworzony jednak tylko wokół prezbiterium. Wąskie, lancetowate okna nawy zamknięto u góry ostrołukami, a okna w prezbiterium zwieńczono półkoliście i rozglifiono. Okna w nawie ujęte zostały uskokowymi obramieniami. Wejście umieszczono w murze północnym, gdzie osadzono portal o półkolistym zamknięciu. Być może pierwotnie funkcjonowało też romańskie wejście południowe, które w okresie gotyku zastąpiono ostrołucznym, profilowanym portalem.
Wnętrze prezbiterium nakryto sklepieniem krzyżowym, natomiast nawa posiadała pierwotnie płaski, drewniany strop. Niewykluczone, iż w zachodniej części kościoła pierwotnie znajdowała się empora, na co wskazywałyby zwężone okna zachodnie. Nawę od prezbiterium oddzielono półkolistą arkadą tęczy z profilowanymi gzymsami impostowymi.
Stan obecny
W wyniku nowożytnych przekształceń kościoła usunięta została wschodnia apsyda, dlatego obecna ściana wschodnia jest w dużej części wtórna. Dobudowana została natomiast od strony południowej zakrystia i kruchta. Ponadto zamurowany został oryginalny portal w północnej ścianie nawy. Przez poszerzenie dawnych, lub przebicie nowych otworów powstały obecne wejścia do kościoła w południowej elewacji nawy i prezbiterium. W niezmienionej postaci zachowały się okna prezbiterium, podział lizenowy ścian i fryz arkadkowy. Ostrołukowe okna nawy pochodzą z późniejszego, lecz zapewne jeszcze średniowiecznego okresu budowlanego. Wewnątrz zachowało się XIII-wieczne sklepienie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości S-Ż) i na Łużycach, Wrocław 1994.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.
Świechowski Z., Architektura na Śląsku do połowy XIII wieku, Warszawa 1955.