Historia
Murowany ratusz w Żninie wzniesiono przypuszczalnie po wielkim pożarze z 1447 roku. Górne kondygnacje jego wieży ukończono około 1500 roku. Budynek ten został zniszczony w czasie wojen polsko-szwedzkich w 1656 roku, a następnie rozebrany za wyjątkiem wieży, która została w 1692 roku uszkodzona w pożarze. Odbudowano ją, obniżając jednak o jedną kondygnację. Kolejny pożar ratusza miał miejsce w 1751 roku. W trakcie odbudowy powstał nowy dach wieży, zaś w 1755 roku na budowli zainstalowano zegar, ufundowany przez burmistrza Zenona Konwerskiego. W 1865 roku wieżę ratuszową przeznaczono na remizę strażacką, co niestety związane było z pracami budowlanymi w trakcie których zniszczono sklepienie przyziemia. W 1960-1961 roku przeprowadzono remont zabytku, po którym w obiekcie umieszczono siedzibę muzeum regionalnego.
Architektura
Wieża ratuszowa w Żninie otrzymała masywną formę, nawiązującą do wież obronnych jakie wznoszono na zamkach w drugiej połowie XIV wieku (np. Ostrzeszów, Łęczyca). Zbudowano ją z cegły w układzie gotyckim, łączonej zaprawą wapienno – piaskową, na planie kwadratu, a od wysokości pierwszego piętra przechodzącą w ośmiobok. Pierwotnie wieża miała łącznie z piwnicą siedem kondygnacji i zakończona była platformą obserwacyjną zwieńczoną blankowanym murem.
Na elewacjach zewnętrznych kondygnacje wieży oddzielone zostały od siebie fryzami opaskowymi oraz fryzem z cegieł kładzionych pod skosem. Okna zakończono łukami odcinkowymi i półkolistymi, przy czym te na trzeciej kondygnacji umieszczono w obramieniach utworzonych z profilowanej cegły. Ponadto na trzeciej kondygnacji utworzono okrągłą blendę. Pomiędzy pierwszą a drugą kondygnacją znalazły się łęki ułożone schodkowo (trompy), za pomocą których kondygnacja czworoboczna przechodziła w ośmioboczną.
Najniższą część budowli stanowiła piwnica ze sklepieniem kolebkowym. Pierwotnie znajdował się w niej średniowieczny system ogrzewania typu hypocaustum. Mieściło się tam palenisko, od którego prowadził system wewnętrznych kanałów grzewczych wbudowanych w mury wieży, ciągnący się na całej wysokości budowli. Kanałami tymi przesyłane było ogrzane powietrze do górnych kondygnacji. Przyziemie wieży przykryte było sklepieniem krzyżowym, natomiast wyższe kondygnacje rozdzielały drewniane stropy. Na parterze w ścianie północnej utworzona została duża arkada zamknięta łukiem odcinkowym, przeznaczona na dwuskrzydłowe wrota.
Średniowieczny, drewniany budynek ratusza, dostawiony był do wieży od strony północnej. Wzniesiono go na planie prostokąta, być może o wysokości dwóch lub trzech kondygnacji. Na wysokości pierwszego piętra połączony był drewnianym gankiem z wieżą ratuszową, w której ścianie północnej utworzono wnękę z przejściem.
Stan obecny
Do czasów współczesnych z dawnego ratusza przetrwała gotycka, obniżona o jedną kondygnację wieża, natomiast po dawnym drewnianym budynku nie zachowały się żadne widoczne relikty. O jego istnieniu świadczy jedynie elewacja wieży pozbawiona otworów okiennych. Obecnie w zabytku mieści się oddział Muzeum Ziemi Pałuckiej, posiadający w swych zbiorach eksponaty etnograficzne i historyczne związane z regionem. Średniowieczne sklepienie kolebkowe zachowało się w piwnicy, nie przetrwało natomiast sklepienie krzyżowe przyziemia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, wieża ratuszowa, E.Sekuła-Tauer, K.Bartowski, nr 5476, Żnin 1992.
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. XI, województwo bydgoskie, zeszyt 21, Żnin i okolice, red. T.Chrzanowski, M.Kornecki, Warszawa 1979.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 3, architektura mieszczańska, Kalisz 2012.