Historia
Pierwsza wzmianka o wsi Złotnik (Reinswalde) w źródłach pisanych odnotowana została w 1336 roku, kiedy to w dokumencie wspomniano osadę Reynoldeswalde. Usytuowany w niej kościół św. Jana zbudowany został przypuszczalnie w XIV stuleciu. W pierwszej ćwierci XVI wieku (prawdopodobnie w 1519 roku) został przebudowany w stylistyce późnogotyckiej. Między innymi założono wówczas sklepienie w nawie a mury prezbiterium podwyższono. Kolejne przebudowy, dotyczące głównie wieży, miały miejsce w 1561 i 1597 roku. W XVIII i XIX wieku modernizowano wnętrze kościoła i dostawiano aneksy, a poszczególne prace dokumentowano datami na arkadzie tęczy (1701, 1801, 1853). Po 1945 roku budowla przestała być użytkowana, co doprowadziło opróżnione wnętrza po kilkudziesięciu latach do ruiny.
Architektura
Kościół został wzniesiony na niewielkim pagórku po południowej stronie przepływającego przez wieś strumienia i po wschodniej stronie traktu do miasta Żary. Przykościelny teren stanowił ogrodzony cmentarz, być może już pod koniec średniowiecza otoczony kamiennym murem z bramą po stronie północno – zachodniej. Sam kościół wzniesiono z kamienia polnego i rudy darniowej, przy wykorzystaniu cegły w detalach architektonicznych. Powstał jako orientowana budowla jednonawowa z węższym prezbiterium na planie czworoboku oraz z czworoboczną, smukłą wieżą od strony północnej, nietypowo usytuowaną na styku prezbiterium i nawy.
Mury kościoła pierwotnie nie były podparte przyporami. Gładkie elewacje rozdzielały otwory okienne, obustronnie rozglifione, o wąskich prześwitach, lancetowato zakończone. Większą wysokością tradycyjnie wyróżniało się okno wschodnie. Elewacja północna nawy i prezbiterium zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną była pozbawiona otworów okiennych, jedynie w przyziemiu wieży utworzono prostą szczelinę. Najwyższą kondygnację wieży rozdzielono większymi oknami dwudzielnymi ze względu na funkcjonujące za nimi dzwony. W okresie późnego gotyku okna w nawie mogły ulec powiększeniu i zamknięciu ostrołucznymi archiwoltami.
Wnętrze nawy początkowo przykryte było drewnianym sklepieniem pozornym. Także prezbiterium, ze względu na wysokie okno wschodnie, pierwotnie mogło posiadać drewnianą kolebkę. U schyłku średniowiecza, po podwyższeniu murów o 1,5 metra, kolebkę w prezbiterium zastąpiono dwuprzęsłowym sklepieniem krzyżowo – żebrowym, osadzonym na wspornikach zdobionych głowami maszkaronów. W nawie założono wówczas sklepienie sieciowe (beczkowe z nałożoną siecią żeber), z powodu którego zapewne wówczas utworzono zewnętrzne przypory.
Stan obecny
Kościół znajduje się dziś w stanie porzuconej ruiny. Na skutek karygodnych zaniedbań po 1974 roku zawaliły się dachy oraz prawie całe sklepienie w nawie (widoczne są jedynie wyprowadzenia żeber), wnętrze zostało zagruzowane a posadzki zarosły samo zasianą roślinnością. Coraz gorszy jest stan zawilgoconych, pękających i kruszących się murów. Większość okien kościoła została przekształcona w okresie nowożytnym, ale pierwotną formę zachowało okno wschodnie prezbiterium. Przetrwały też gotyckie portale w prezbiterium oraz relikty polichromii figuralnych i zacheuszków.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół katolicki – ruina, A.Skowron, nr 7362, Złotnik 1998.
Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.