Historia
Kościół w Ziemomyślu (Schönwerder) zbudowany został około drugiej połowy XIII wieku. Należał do cystersów z Kołbacza, którzy prawdopodobnie brali udział przy lokowaniu wsi, nadanej im w 1232 roku (według innych przekazów cystersi kupili we wsi 20 włók ziemi w 1366 roku). Być może w XIV stuleciu nad zachodnią częścią kościoła nadbudowano wieżę, o ile nie powstała ona już w chwili budowy korpusu (np. w konstrukcji szkieletowej).
W średniowieczu kościół pełnił funkcję parafialną, gdyż w 1492 roku wzmiankowany był w źródłach pisanych proboszcz, niejaki Petrus Hartwich, zatwierdzony przez ówczesnych właścicieli osady na miejscu zmarłego plebana Antoniusa Tornowa. Funkcję parafialną budowla prawdopodobnie utraciła po przejęciu w latach 30-tych XVI wieku przez społeczność protestancką. Patronat nad nim pełnili wówczas właściciele wsi z rodu von Blonkens.
W XVII i XVIII wieku wymianie uległo wyposażenie kościoła, zastępowane wpierw renesansowym a następnie barokowym, ale budynek nie przechodził żadnych większych przekształceń architektonicznych, jedynie w bliżej nieznanym okresie baroku przekształcono okna. Kościół stanowił wówczas filię ewangelickiej parafii w Piaseczniku. Został zniszczony pod koniec drugiej wojny światowej, po której nie był już odbudowywany.
Architektura
Kościół był przykładem budowli o formie przejściowej między romanizmem i gotykiem, a więc świątyni salowej, orientowanej, wzniesionej na planie prostokąta bez wyodrębnionego prezbiterium, z wieżą zachodnią o tej samej szerokości co nawa. Osadzone na kamiennym fundamencie ściany, wymurowane zostały z kamienia polnego, a elewacje zewnętrzne z dokładnie obrobionych kwadr granitowych, ułożonych w regularne warstwy.
Wieża zachodnia prawdopodobnie wzniesiona została jako integralna część całej budowli, o czym świadczyłby jednolity wątek murów, a także obiegający całość kościoła skośnie profilowany cokół. Początkowo jej górna partia mogła być konstrukcji szkieletowej, później przebudowanej na ceglano – kamienną. Część tą udekorowano ostrołukowymi blendami rozdzielonymi okulusem. Wieżę zapewne wieńczyła wysoka iglica, natomiast boki północny i południowy, oba zwężające się ku górze, przykrywały dachy jednospadowe, wspólne z połaciami nawy.
Wnętrze wieży (7 x 12 metrów) rozdzielono belkowymi stropami osadzonymi w otworach w murze. W jej zachodniej elewacji w przyziemiu znajdował się główny portal wejściowy. Wprowadzał on do szerokiej kruchty, z której przechodziło się następnie pod szeroko rozwartą ostrołuczną arkadą do wnętrza nawy. W elewacji południowej podstawy wieży znajdował się jeszcze jeden portal, stanowiący wejście na ciąg stromych i wąskich schodów wykonanych w grubości muru, wiodących na górne kondygnacje wieży i poddasze korpusu. Portal ten osadzono około 1,3 metra nad ziemią, musiały więc prowadzić do niego drewniane schody lub drabina.
Do wnętrza nawy (21 x 12 metrów) prowadziły bezpośrednio ostrołuczne portale: północny bez uskoków i południowy uskokowy, podobnie jak zachodni wykonane ze starannie obrobionych ciosów granitowych. Pierwotna ilość i rozmieszczenie otworów okiennych nie jest znane, ale zapewne największa ich ilość przebita była od południa. Posiadały z pewnością wąskie, rozglifione obustronnie ościeża, zamknięte delikatnym ostrołukiem i ukośnym parapetem. Wykonane były z kwadr i klińców granitowych. Najbardziej ozdobną była elewacja wschodnia. Znajdowały się w niej trzy wąskie, rozglifione okna wykonane z dokładnie obrobionych kwadr i klińców granitowych. Podobny wykrój posiadały ceglane blendy zdobiące w układzie piramidalnym szczyt, rozdzielone okrągłą płyciną i małym, profilowanym oknem doświetlającym strych. Wnętrze nawy kryte było drewnianym stropem belkowanym i dachem dwuspadowym.
Stan obecny
Kościół znajduje się dziś w stanie trwałej, niestety mocno zaniedbanej ruiny, z zachowanymi ścianami obwodowymi korpusu o zniszczonym licu i koronie, wraz ze szczytem wschodnim i częściowo zawaloną wieżą. Teren zabytku jest mocno zarośnięty roślinnością, co naraża tą cenną budowlę na dalszą degradację. Okna kościoła zostały przekształcone w okresie nowożytnym a ich nadproża w części otworów zawaliły się, choć relikt pierwotnego otworu zachował się pośrodku elewacji wschodniej. Przetrwały natomiast trzy proste ale o wysokiej jakości wykonania portale oraz, póki co, blendy na elewacjach wieży i szczytu wschodniego. Arkada oddzielająca podwieżową kruchtę od nawy została zamurowana, za wyjątkiem pozostawionego wąskiego przejścia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, ruina kościoła, M.Słomiński, nr 2011, Ziemomyśl 1995.
Katalog zabytków powiatu stargardzkiego, red. M.Majewski, tom II, Stargard 2010.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Pyritz, Stettin 1906.
Świechowski Z., Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku, Poznań 1950.