Historia
Wieża w Żelaźnie (niem. Eiserdorf) została zbudowana najprawdopodobniej pod koniec XV wieku. Jej fundator nie został wskazany w przekazach pisemnych, choć mógł nim być odnotowany po 1485 roku burgrabia zamku kłodzkiego Jacob Stanke von Koritau, właściciel lokalnych dóbr. Szlachcic ten w 1493 roku zakupił ziemie koło Lądka, w latach 1494-1499 był posiadaczem domu w Kłodzku, a od 1496 roku właścicielem dworu Niederhof w Ścinawce Średniej, gdzie zamieszkał na stałe. W Żelaźnie zapewne bywał okazjonalnie, dlatego wieża prawdopodobnie funkcje mieszkalne pełniła jedynie doraźnie. Podczas wojny trzydziestoletniej w 1646 roku wieżę zniszczył pożar. W roku 1727 została odbudowana, otynkowana i nakryta nowym dachem. W 1966 roku przeprowadzono remont generalny zabytku.
Architektura
Wieża zbudowana została na wyniesieniu terenu w dolinie rzeki Białej Lądeckiej, w odległości parudziesięciu metrów od usytuowanego na sąsiednim wzniesieniu kościoła parafialnego św. Marcina. Od strony wschodniej ograniczona była stromą nadrzeczną skarpą. Po stronie zachodniej teren opadał, by w niedalekiej odległości ponownie rosnąć aż do kulminacji ze wspomnianą farą. Pomiędzy obydwoma budowlami najpewniej już w średniowieczu przebiegał szlak.
Wieża utworzona została na planie czworoboku o wymiarach 6,5 x 7 metra, z częścią cokołową o lekko pochyłych elewacjach. Była to więc budowla o niewielkich rozmiarach, ze smukłą bryłą. Jej wnętrze podzielono na cztery kondygnacje, przypuszczalnie nakryte wysokim czterospadowym dachem i dookolnym gankiem hurdycji. Mury przepruto wąskimi, szczelinowymi otworami z wewnętrznymi rozglifieniami, jedynie na wyższych piętrach mogły się znajdować okna. Na poziomie pierwszego piętra osadzono wykusz latrynowy. Wejście do wieży umieszczono na poziomie gruntu.
Parter wieży, podobnie jak wyższe piętra, nakryty był drewnianym stropem wspartym na kamiennych wspornikach. Na każdej kondygnacji mieścić się mógł dwutraktowy układ komunikacyjny, złożony z drabiniastych schodów oddzielanych od sąsiednich izb przepierzeniami, gdyż wieża nie posiadała klatki schodowej w grubości muru obwodowego. Najniższa kondygnacja zapewne miała funkcję pomocniczo-gospodarczą. Rolę mieszkalną spełniać mogło pierwsze piętro z latryną, do której wykusza wiódł krótki korytarzyk z wnęką na lampę naftową lub świecę. Mieszkalne mogło być także piętro drugie (trzecia kondygnacja), w którego ścianie północnej umieszczono potrójne arkadowanie.
Stan obecny
Obecnie wieża jest własnością prywatną. Dzięki nowemu właścicielowi odzyskała wygląd zbliżony do pierwotnego, poprzez skucie zewnętrznych nowożytnych tynków, rekonstrukcję ganku hurdycji i założenie wysokiego dachu kalenicowego. Na pierwszym piętrze zachowały się relikty wykusza latrynowego i wąskie otwory okienne, wewnątrz natomiast kamienne wsporniki na których osadzono strop. Dwutraktowy podział kondygnacji pochodzi z okresu nowożytnego, ale bardzo prawdopodobne, iż powiela pierwotne rozwiązanie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku, Wrocław 2003.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.