Historia
Budowę kościoła, pierwotnie pod wezwaniem NMP, rozpoczął Ulryk von Dewin na początku XIII wieku. Rozbudowa gotycka prowadzona była etapami. Pod koniec XIII wieku rozpoczęto budowę nowego, zapewne okazalszego prezbiterium, które konsekrowano w 1309 roku. Nawę główną zaczęto wznosić w XIV wieku, prace kontynuowano w XV stuleciu i dopiero około 1430 roku ukończono sklepienia. Także w XV wieku podwyższono prezbiterium, kościół powiększono o dwie kaplice od północy i południa oraz okazały przedsionek zachodni.
W 1559 roku runął szczyt wschodniej ściany korpusu, niszcząc sklepienia prezbiterium, które odtwarzano do 1581 roku. Od 1528 roku budynek był w posiadaniu protestantów, którzy po pożarze w 1684 roku przekształcili wnętrze, opinając nawę główną emporami i przebudowali zakrystię. Odbudowa trwała do 1694 roku pod nadzorem mistrza budowlanego Kaspra Müllera z Bolesławca oraz murarza Stefana Spinetto z Żagania. W XIX wieku wylicowano ściany kościoła, jego ościeża okienne i portale. Ponowne zniszczenia świątynia odniosła w 1944 roku na skutek nalotu bombowego. Po drugiej wojnie światowej wezwanie kościoła zmieniono na Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Architektura
Kościół usytuowany został we wschodniej części miasta, blisko murów obronnych, które przebiegały po jego południowej i wschodniej stronie łącząc się z bramą Dolną. Fasada fary skierowana była w stronę rynku, ale oddzielona od niego blokiem zabudowy miejskiej. Pierwotna, romańska jeszcze świątynia, wzniesiona została z cegły w wątku wendyjskim, jako budowla dwunawowa wsparta na trzech środkowych filarach, z kamienną wieżą na rzucie czworoboku przystawioną od północy do prezbiterium.
Na skutek gotyckiej rozbudowy kościół osiągnął formę pięcioprzęsłowej, trójnawowej budowli halowej z wydłużonym, trójprzęsłowym, znacznie niższym prezbiterium, zakończonym na wschodzie trójbocznie (w chwili budowy prezbiterium nie planowano tak wysokiego korpusu o czym świadczyłby uskok ściany tęczowej). W północnym narożniku pomiędzy korpusem a prezbiterium wznosiła się starsza czworoboczna wieża (podwyższona w XV wieku o część ośmioboczną), a po stronie południowej przy prezbiterium znalazła się trójprzęsłowa zakrystia z górnym piętrem. Dodatkowo w XV wieku wzniesiono jeszcze dwie kruchty: północną i zachodnią, przy czym ta pierwsza była wyjątkowo duża, przykryta dwuprzęsłowym sklepieniem gwiaździstym.
Mury gotyckiego korpusu nawowego z XIV wieku początkowo pozostawiono gładkie od strony wnętrza, a na zewnątrz rozdzielone rytmicznie umieszczonymi przyporami, z trzema portalami na osiach ścian. Na początku XV wieku zmieniono plany budowlane z inną koncepcją rozczłonkowania ścian wnętrza. Grubość ścian między przyporami zmniejszono blisko o połowę, a w linii przypór wzniesiono lizeny, czy też płaskie półfilary z uskokami po bokach, a wyżej profilowane wklęskami i narożnymi wałkami. Profilowanie to na górze płynnie przechodziło w ostrołukowe arkady. We wszystkich narożach korpusu umieszczono profilowane lizeny na których osadzono stożkowo-cylindryczne wsporniki pod żebra sklepień.
Nad prezbiterium w średniowieczu znajdowało się sklepienie krzyżowe, a nad nawą utworzono sklepienia gwieździste, którego żebra opuszczono do maswerkowych konsolek i oparto są na ośmiobocznych filarach. Sklepienie gwiaździsto – sieciowe otrzymała także kaplica (kruchta) przy wieży, a sieciowe typu parlerowskiego kruchta zachodnia.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego układ przestrzenny i bryłę średniowiecznej budowli wznoszonej od XIII do XV wieku. Jego najstarszym elementem jest dziś podstawa wieży, z początku XIV wieku pochodzi prezbiterium, a korpus nawowy, zakrystia oraz dwie kruchty z XV stulecia. Całkowicie nowożytnymi dodatkami są dwa aneksy przy prezbiterium. Ponadto w wielu miejscach przelicowano ściany zabytku, na wieżę nałożono nowożytny hełm, odnowiono lub wymieniono część detali architektonicznych, zastąpiono nowszym pierwotny szczyt wschodni korpusu. Wewnątrz nie zachowało się średniowieczne sklepienie prezbiterium, mocno przekształcono zakrystię. Obecnie budowla funkcjonuje pod współczesnym wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.
Kozaczewska-Golasz H., Halowe kościoły z wieku XV i pierwszej połowy XVI na Śląsku, Wrocław 2018.
Kozaczewska H., Średniowieczne kościoły halowe na Śląsku, “Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 1-4, Warszawa 2013.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.