Historia
Kościół parafialny w Żarnowcu prawdopodobnie został wzniesiony pod koniec XIV wieku. Wieś Żarnowiec została odnotowana już w 1257 roku w uposażeniu Bolesława Wstydliwego dla klasztoru klarysek w Zawichoście i posiadająca własny kościół, ale mieściła się ona wówczas jeszcze na obszarze osady Wielkie Łany. Dopiero w 1396 roku Żarnowiec relokowano z obszaru Łanów Wielkich, a na nowym miejscu wzniesiono gotycki kościół.
W 1524 roku budowla uległa zniszczeniu na skutek pożaru, który objął całe ówczesne miasto. W 1528 roku, z fundacji Krzysztofa Szydłowieckiego, kanclerza królewskiego i syna kasztelana żarnowieckiego, kościół został odbudowany, co uwieczniono tablicą pamiątkową z herbem Szydłowieckich nad portalem północnym. W 1836 roku od zachodu dobudowano kruchtę, a w 1910 roku kościół poddany został częściowej przebudowie neogotyckiej, w ramach której m.in. założono pozorne sklepienie krzyżowo-żebrowe w nawie.
Architektura
Kościół zbudowany został z cegły w wątku gotyckim, na kamiennych fundamentach, jako budowla orientowana względem stron świata. Utworzony został z prostokątnej w planie, trójprzęsłowej nawy, krytej wysokim dachem dwuspadowym, do której od wschodu przystawiono nieco niższe i węższe, zamknięte trójbocznie prezbiterium, kryte osobnym dachem wielospadowym. Ponadto do prezbiterium od północy dobudowano niewielką, czworoboczną zakrystię krytą dachem pulpitowym. Została ona umieszczona przy zachodnim, prostokątnym przęśle prezbiterium.
Elewacje zewnętrzne kościoła uzyskały wyraźnie wyodrębniony, kamienny cokół, a ponadto urozmaicone zostały rytmicznie rozstawionymi, dwustopniowymi przyporami oraz rozmieszczonymi pomiędzy nimi od południa i wschodu ostrołukowymi, dwudzielnymi otworami okiennymi maswerkowymi. W elewacji północnej zlokalizowany został gotycki, ostrołukowy, profilowany portal. Jego nietypowe umieszczenie zapewne było wynikiem usytuowania kościoła względem zabudowy miejskiej. Drugi portal i pojedyncze okno znajdować się mogły w ścianie zachodniej.
Wnętrze trójprzęsłowej nawy pierwotnie przykryte było drewnianym stropem, a wnętrze dwuprzęsłowego prezbiterium sklepieniem krzyżowo-żebrowym nad przęsłem prostokątnym i sklepieniem sześciodzielnym nad przęsłem wielobocznym, opartym na ostrosłupowych wspornikach. Sklepieniem krzyżowo – żebrowym zwieńczona została także przestrzeń zakrystii. Nawę od prezbiterium oddzielono ostrołuczną, pozbawioną profilowania arkadą tęczy, którą pierwotnie przedzielać mogło lektorium, dostępne ostrołucznym otworem w południowo – zachodnim narożniku prezbiterium. W północno – wschodniej ścianie prezbiterium umieszczono ostrołucznie zamkniętą, maswerkową wnękę ścienną, w zakrystii natomiast kamienną piscinę, czy też lawatarz.
Stan obecny
Kościół zachował układ przestrzenny i bryłę z końca XIV wieku. Nowożytnymi elementami są jedynie kruchta zachodnia i wieżyczka na kalenicy dachu nawy. Duża część detali architektonicznych jest efektem prac z XX wieku, prowadzonych w stylistyce neogotyckiej, kiedy to między innymi założono nowe maswerki w oknach, przekształcono szczyt zachodni, założono pozorne sklepienie z drewnianymi żebrami w nawie. Oryginalne jest sklepienie w prezbiterium, kamienne, gotyckie tabernakulum w północno – wschodniej ścianie prezbiterium, piscina w zakrystii, północny portal nawy. Spośród późnośredniowiecznego wyposażenia zachowały się dwa krucyfiksy z XV/XVI wieku. Warto także zwrócić uwagę na tablicę upamiętniającą odbudowę kościoła w 1528 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia NMP, I.Kontna, nr 7048, Żarnowiec 1998.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.