Historia
Kościół św. Wawrzyńca w Zacharzowicach wzniesiony został w latach 60-tych XVI wieku, na miejscu starszej świątyni wzmiankowanej w źródłach pisanych w 1447 roku. Założenie gotowej więźby nad nawą i zakończenie prac budowlanych przy kościele miało miejsce pod koniec 1570 roku. Kościół wybudowany został przez ewangelików, którym właściciele Zacharzowic, Myszkowscy, przekazali kościół w zarząd, ale architektonicznie nie różnił się on od świątyń katolickich. Od 1629 roku stanowił filię kościoła w Sierotach. Około 1675 roku dobudowano lub raczej podwyższono istniejącą już wieżę. W kolejnych wiekach kościół nie był już przekształcany, jedynie wielokrotnie go remontowano. Naprawy odnotowane zostały w 1793, 1804, 1824-1827, 1843 oraz w latach 1896-1898. Skupiały się one przede wszystkich na dachach i wymianie gontu. W XX wieku większe prace remontowe prowadzono w 1909 i 1936 roku, a także kilkakrotnie po drugiej wojnie światowej.
Architektura
Kościół wzniesiono jako budowlą orientowaną o konstrukcji zrębowej, czyli ze ścian składających się z ułożonych poziomo wieńców, montowanych z łączonych w narożach na zakładkę i bez ostatków bierwion. Bierwiona te w dolnej części nie zostały ociosane, ale od wewnątrz wygładzono je. Wieżą utworzono w konstrukcji słupowej z dachami i ścianami krytymi gontem. Prezbiterium i nawa wzniesione zostały z drewna jodłowego i świerkowego na podwalinie dębowej, zakrystia ze świerkowego, także na dębowej podwalinie, natomiast wieża z drewna dębowego (dwie dolne kondygnacje), jodłowego (trzecia kondygnacja) i sosnowego.
Kościół uzyskał typowy jeszcze dla późnego gotyku układ z kwadratową w planie nawą i zamkniętym trójbocznie po wschodniej stronie prezbiterium, dość mocno wydłużonym. Do prezbiterium od północy przystawiono prostokątną zakrystię, do nawy natomiast od zachodu wieżę. Całość uzyskała gradację wysokości typową dla wiejskich kościołów, od najwyższej wieży na zachodzie po najniższe prezbiterium na wschodzie. Nawę i prezbiterium opięto sobotami bez podpór, które optycznie zniwelowały wysoką bryłę ze stromymi dachami.
Ponad sobotami wycięto otwory okienne: dwa w nawie od południa, po jednym od wschodu i południa w prezbiterium i jeden w nawie od północy. Wejście do wnętrza utworzono dość nietypowo jedynie od strony zachodniej. Nawę przykryto stropem nad którym utworzono wysokiej jakości konstrukcję storczykową, dwujętkową, z parą zastrzałów i na przemian ustawionymi wiązarami pełnymi (ze słupami) i pustymi. Nad prezbiterium utworzona została więźba o prostej konstrukcji krokwiowo – jętkowej, z jedną jętką i skośnymi mieczami stopowymi.
Stan obecny
Układ przestrzenny i bryła kościoła nie uległy większym zmianom od chwili budowy, dzięki czemu zabytkowa bryła uchodzić może za jedną z najbardziej malowniczych na Górnym Śląsku pośród późnogotyckich drewnianych budowli sakralnych. W późnym okresie nowożytnym wymieniane były przykrycia dachu, gont, szalowanie, założono betonowy fundament (gdzieniegdzie widoczne są jeszcze pierwotne głazy), przebudowano też zwieńczenie wieży, ale konstrukcyjny rdzeń kościoła pozostał do dziś oryginalny. Co więcej nie zostały dostawione żadne późne aneksy w postaci bocznych kaplic czy innego rodzaju przybudówek. Przekształcone mogły zostać otwory okienne. Wewnątrz wystrój i wyposażenie zmienione zostało na barokowe i późniejsze (stare polichromie zdarto w 1950 roku, by na ich miejscu utworzyć współczesne).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół filialny p.w. świętego Wawrzyńca, E.Caban, nr 6355, Zacharzowice 1997.
Konieczny A., Sprawozdanie z badań dendrochronologicznych zabytkowych kościołów w województwie śląskim przeprowadzonych w 2008 roku, „Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego”, tom 1, Katowice 2009.
Kubik J., Kościoły drewniane na Śląsku, Gliwice 2018.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Górnego Śląska, Warszawa 2008.