Historia
Pierwsza wzmianka o istnieniu parafii we Wschowie pojawiła się w dokumencie z 1326 roku, w którym miejscowy proboszcz Jordan pełnił rolę świadka. Sam kościół zapewne istniał już wcześniej, gdyż Wschowa w średniowieczu była największym ośrodkiem biskupstwa poznańskiego. W 1365 roku, dwa lata po włączeniu Wschowy do królestwa Polskiego przez Kazimierza Wielkiego, władca ten obdarował miasto wsią Przyczyna wraz z tamtejszym kościołem, a dwadzieścia lat później wziął we wschowskiej farze cichy ślub z Jadwigą, księżniczką żagańską, która stała się jego czwartą żoną.
Kościół był wielokrotnie niszczony podczas licznych pożarów Wschowy, między innymi w latach 1435 i 1529. Po tym drugim, za zgodą biskupa, przeznaczono pieniądze na remont pierwotnie przeznaczone dla kościoła Bożego Ciała. Odbudowę prowadzono pod nadzorem proboszcza Mateusza Lamprechta, który odbudować miał prezbiterium i podwyższyć także wieżę kościelną, ukończoną ostatecznie dopiero w 1580 roku.
Podczas reformacji, kościół przez kilka lat był użytkowany przez protestantów, którzy zwrócili go gminie katolickiej w 1604 roku. Po raz kolejny kościół spłonął w 1685 roku, przy czym ocaleć miało wówczas tylko prezbiterium. Ostatecznie świątynia została odbudowana w stylistyce barokowej, w latach 1720 – 1726, według projektu włoskiego architekta Pompeo Ferrariego. W takim stanie kościół zachował się do dnia dzisiejszego.
Architektura
Kościół parafialny Wschowy usytuowany został w północno – zachodniej części średniowiecznego miasta, bardzo blisko miejskich murów obronnych. Oddalony był jednym blokiem zabudowy od rynku po południowo – wschodniej stronie prezbiterium. Mury obronne przebiegały najbliżej kościoła od strony zachodniej, mogła więc wieża kościelna pełnić funkcje związane z obronnością, przykładowo jako wysoki punkt strażniczo – obserwacyjny.
Pierwotnie kościół prawdopodobnie był gotycką budowlą o trzech nawach w korpusie (akta wizytacyjne wspominały o filarach) z czworoboczną wieżą od zachodu (po podwyższeniu w górnych partiach ośmioboczną) i z węższym prezbiterium po stronie wschodniej, o trzech przęsłach, zamkniętym na wschodzie ścianą prostą. Do prezbiterium od północy przystawiona była zakrystia. Elewacje korpusu pokrywał fryz ząbkowy, a co najmniej prezbiterium wzmocnione było od wschodu ukośnie położonymi przyporami. Kościół najpewniej był podobny do najstarszej fazy świątyni parafialnej w Kościanie. Wnętrze jego prezbiterium przykrywało sklepienie.
W trakcie odbudowy po pożarze z 1527 roku prezbiterium obudowano równymi mu wysokością nawami bocznymi oraz zwieńczono sklepieniem sieciowym, przy czym starą zakrystię niejako wciągnięto do wnętrza nowej nawy bocznej, która stała się od niej znacznie wyższa. Tym samym ponad zakrystią pojawiło się pomieszczenie całkowicie otwarte do sąsiedniej nawy głównej chóru, które można było wykorzystać jako kaplicę lub emporę.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego średniowieczny charakter zachowały wieża zachodnia i prezbiterium z XVI-wiecznym sklepieniem sieciowym w nawie głównej (widoczne są ceglane żebra, ale już system ich podtrzymywania jest nowożytny). Korpus nawowy został tak gruntownie przebudowany w XVIII wieku, iż trudno nawet zgadywać jego pierwotny wygląd, dojrzeć można jedynie jego naroża na poddaszach prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kowalski Z., Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI wieku, Poznań 2010.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.