Historia
Pierwotnie na miejscu kościoła św. Krzysztofa znajdowała się kaplica pogrzebowa kościoła św. Marii Magdaleny pod wezwaniem św. Marii Egipcjanki. Pierwsza wzmianka o niej pojawiła się w 1267 roku w dokumencie fundatora, księcia Władysława wrocławskiego, syna Henryka Brodatego i Jadwigi. Już od początku funkcjonowania znajdowała się ona pod opieką cechu kuśnierzy, dzięki rozległym stosunkom handlowym jednego z najbogatszych i najbardziej wpływowych we Wrocławiu. Kuśnierze byli dobroczyńcami kościoła; między innymi w 1343 roku ufundowali w nim ołtarz, a w 1384 i 1406 roku przekazywali na podobne cele roczne czynsze.
Na początku XV wieku kaplicę przebudowano na gotycki kościół, który około 1409 roku przesklepiono przy udziale architekta i mistrza kamieniarskiego Henryka z Ząbkowic (Frankensteina). Wykonał on między innymi nowatorskie wówczas na Śląsku sklepienie sieciowe, być może związane z kręgiem warsztatu słynnego Petra Parlera.
W połowie XV wieku kościół zmienił patrona na św. Krzysztofa, dzięki czemu uzyskał znaczne korzyści, poprzez potwierdzony przez papieża Piusa II i następnie Pawła II odpust. Być może ten pomyślny okres wpłynął na decyzję o budowie wieży, dostawionej do nawy w 1461 roku. W 1539 roku kościół otrzymał zegar, a w 1575 zmieniona została konstrukcja hełmu wieży na renesansową i dostawiono pomieszczenie przeznaczone dla służby cechu kuśnierzy. W 1602 dobudowano zakrystię.
W późnym średniowieczu, z racji wygłaszania w kościele kazań w języku polskim, był on ośrodkiem skupiającym mieszkających we Wrocławiu Polaków (już w 1416 roku sporządzony został w języku polskim zapis wrocławskiego patrycjusza, który przeznaczył 12 grzywien rocznie na głoszenie kazań w ojczystym języku). Od początku XVI wieku, kiedy zaczęły rosnąć we Wrocławiu wpływy reformacji, kościół pełnił funkcję polskiej szkoły luterańskiej. Naciski królów pruskich w XVIII wieku zmierzały jednak do likwidacji narodowościowej roli kościoła ewangelickiego. W 1809 roku władze pruskie domagały się od konsystorza przerwania wygłaszania kazań po polsku, czesku i serbołużycku, choć i tak odbywały się one aż do roku 1888, z przerwą na lata 1760 – 1806, kiedy to kościół przeznaczono na wojskowy magazyn zboża.
Pod koniec oblężenia Wrocławia w 1945 roku, kościół uległ znacznym zniszczeniom. Spalił się hełm wieży oraz dachy, częściowo zawaliły się sklepienia i wypaliło wnętrze. Do odbudowy przystąpiono już w latach 1947-1949 i następnie w okresie 1957-1958, według projektów Edmunda Małachowicza. W 1966 roku oczyszczono z tynków elewacje, a w 1960 roku nałożono nowy hełm na wieżę.
Architektura
Kościół początkowo funkcjonował poza obwodem miejskich murów obronnych, w obręb drugiego pasa obwarowań dostał się dopiero po powiększeniu miasta w pierwszej połowie XIV wieku. Pierwotnie był jednonawową, trójprzęsłową, ceglaną budowlą na planie prostokąta o wymiarach 32 x 16 metrów z węższym, wielobocznie zamkniętym na wschodzie prezbiterium (pięć ścian ośmioboku). Od 1461 roku przy fasadzie zachodniej znajdowała się kwadratowa w planie wieża, do której od południa dostawiono gotycką kaplicę. Wieżę pierwotnie wieńczył hełm w kształcie ostrosłupa, pokryty ołowianą blachą. Elewacje zewnętrzne kościoła opięto uskokowymi przyporami, między którymi przebite zostały ostrołucznie zamknięte okna, oryginalnie wypełnione maswerkami. Całość budowli przedzielono horyzontalnie gzymsem podokiennym, łącznie z przyporami. Dodatkowe gzymsy kordonowe rozdzieliły kondygnacje wieży. Dwuspadowy, charakterystycznie stromy dach kryty był dachówką. Osobnym nakryto korpus, a osobnym, wielopołaciowym we wschodniej części, prezbiterium. Wewnątrz nawę nakryto sklepieniem sieciowym, natomiast prostokątne przęsło prezbiterium sklepieniem krzyżowo – żebrowym i sześciodzielnym nad wschodnim zamknięciem.
Stan obecny
Kościół po przeprowadzeniu kilku XX-wiecznych kampanii remontowych prezentuje dziś w większości gotycki charakter, z zachowanymi murami obwodowymi nawy, prezbiterium i wieży, jedynie od północy i częściowo zachodu przysłonięty jest rzędem nowożytnych dobudówek i aneksów. Nie przetrwała część pierwotnych detali architektonicznych, przykładowo gotycki maswerk widoczny jest tylko w jednym oknie prezbiterium. Wewnątrz odrestaurowano sklepienie nad nawą i prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Antkowiak Z., Kościoły Wrocławia, Wrocław 1991.
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Encyklopedia Wrocławia, red. J.Harasimowicz, Wrocław 2006.