Historia
Kościół św. Idziego zbudowany został w latach 20-tych XIII wieku, przypuszczalnie z inicjatywy Wiktora, dziekana kapituły katedralnej we Wrocławiu. Prawdopodobnie w kolejnych latach uzyskał rangę kolegiaty, a w 1329 roku biskup Nankier ustanowił przy nim prepozyta. Ponadto od XIV wieku przy kościele miało funkcjonować bogate probostwo obejmujące Ostrów Tumski, potwierdzone źródłowo w 1431 roku w dokumencie soboru bazylejskiego. W 1603 roku kapituła zleciła odnowienie budowli, lecz w 1633 roku zniszczył ją pożar rozniesiony z palącej się katedry. Zniszczony został wówczas dach, sklepienie oraz podtrzymujący je filar. Kolejny raz kościół uległ spaleniu w 1759 roku. Prawdopodobnie właśnie w trakcie odbudowy po tych zniszczeniach założono w nawie barokowe sklepienie. Po II wojnie światowej w latach 1953 – 1954 i 1969 – 1970 usunięto większość zmian wprowadzonych w epoce nowożytnej, skuwając tynki zewnętrzne i rekonstruując łuk tęczowy, odtworzono jedynie barokową sygnaturkę.
Architektura
Kościół św. Idziego zbudowany został w stylistyce romańskiej, z cegły w układzie wendyjskim oraz z piaskowca i granitu wykorzystanego przy elementach konstrukcyjnych i dekoracyjnych (ościeża portalu, służki narożne w prezbiterium, żebra). Usytuowano go po północnej stronie katedry, blisko późnogotyckiego budynku kapituły, z którym połączony został zewnętrzną, XV-wieczną arkadą z cegieł, tworzącą tzw. „bramę Kluskową”.
Kościół otrzymał dwuprzęsłowy korpus nawowy o wymiarach 10,3 x 7,4 metra i prawie kwadratowe, jednoprzęsłowe prezbiterium po stronie wschodniej, o wymiarach 4,7 x 4,8 metra, zamknięte trójboczną apsydą. Elewacje przebito półkoliście zamkniętymi otworami okiennymi (w apsydzie profilowanymi wałkami) oraz udekorowano fryzami z przenikających się arkadek oraz ząbkowym z ustawionych na ukos cegieł. Do środka nawy prowadził romański portal z dwiema parami kolumienek w uskokach, na kapitelach których oparto półkolistą, profilowaną archiwoltę z płaskim tympanonem.
Wewnątrz prezbiterium ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym od nawy oddzieliła podwójna, ostrołukowa, profilowana uskokiem arkada. Na środku nawy znajdował się pierwotnie filar, który dzielił przestrzeń korpusu na dwie nawy i łącznie cztery rozdzielone gurtami przęsła, przekryte sklepieniami krzyżowo – żebrowymi, spływającymi na pilastry, głowicę środkowego filara i filar dwudzielnej arkady otwartej na prezbiterium. Było to rozwiązaniem niezwykłym, rzadko spotykanym w architekturze romańskiej. W prezbiterium wykonane z piaskowca żebra wsparto na służkach z rzeźbionymi głowicami i bazami ze szponami.
Stan obecny
Kościół pomimo kilkukrotnych pożarów i zniszczeń, jako jedyny we Wrocławiu zachował do dnia dzisiejszego prawie w całości romańską formę. Zachowały się niektóre oryginalne otwory okienne oraz ceglane dekoracje ścian: fryz z przenikających się arkadek i fryz ząbkowy, a także portal południowy. Części okien przywrócono pierwotny wygląd w trakcie powojennej renowacji (pierwotne okno północne w apsydzie posłużyło do rekonstrukcji pozostałych dwóch, a w kolejnym etapie prac odtworzono okna w prezbiterium i nawie), niestety pozostawiono wewnątrz nawy sklepienie barokowe. W prezbiterium zachowało się sklepienie pierwotne wraz ze służkami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Antkowiak Z., Kościoły Wrocławia, Wrocław 1991.
Jarzewicz J., Kościoły romańskie w Polsce, Kraków 2014.
Świechowski Z., Architektura na Śląsku do połowy XIII wieku, Warszawa 1955.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.