Historia
Kościół św. Marcina we Wrockach (Frotzkau, Frotzkow lub Wroczk, później Wrotzk) zbudowany został w pierwszej połowie XIV wieku lub ewentualnie pod koniec XIII wieku. W drugiej połowie XIV stulecia został powiększony, ale kwestią sporną jest czy dobudowano wówczas prezbiterium do nawy, czy też nawę do starszego prezbiterium.
W 1414 roku odnotowano w księdze szkód spowodowanych wojną polsko – krzyżacką, iż kościół św. Marcina poniósł straty w wysokości 300 grzywien (w całej wsi zniszczenia oszacowano aż na 4000 grzywien, przez co jeszcze ćwierć wieku później była ona w połowie opustoszała). Wzmianka ta była zarazem pierwszą pisemną informacją o kościele. Jeszcze w XV wieku dobudowano do niego wieżę, co przypuszczalnie miało miejsce w okresie przerwy między konfliktami, zapewne dopiero po 1466 roku, kiedy zakończyła się wojna trzynastoletnia, a spustoszenia z pierwszej połowy XV wieku zostały usunięte.
Na początku XVII wieku kościół został zniszczony podczas wojny polsko-szwedzkiej, a następnie odbudowany. W 1888 roku odnowiono szczyt wschodni nawy, natomiast po 1900 roku przeprowadzono jego remont połączony z dobudowaniem zakrystii oraz kruchty. Kolejne prace remontowo – budowlane miały miejsce w 1925 i 2001 roku.
Architektura
Kościół św. Marcina zbudowano z kamienia polnego (głównie nawa) i cegły układanej w wątku gotyckim, z użyciem zendrówek. Początkowo w XIV wieku była to bardzo prosta budowla składająca się z dwuprzęsłowego korpusu nawowego o wymiarach około 14,3 x 9,2 metra oraz z usytuowanego po wschodniej stronie niższego, zamkniętego wielobokiem prezbiterium o wymiarach 7,3 x 6,4 metra. W XV wieku po stronie zachodniej umieszczono czworoboczną wieżę o długości boków 7,9 metrów, w niewielkim tylko stopniu węższą od nawy, masywną i wysoką jak na wiejską świątynię. Nieco przedłużona od zachodu nawa uzyskała wówczas wymiary 16,7 x 9,2 metra.
Nawa wzmocniona została przyporami w narożnikach oraz pojedynczą przyporą od południa, mniej więcej pośrodku ściany. Zachodnie przypory usytuowano pod skosem. Wschodnie odmiennie umieszczono prostopadle do osi kościoła, gdyż były związane ze ścianą wschodnią nawy, która wzniesiona została w tym samym etapie co prezbiterium. Długą nawę oświetlały jedynie po dwa okna od północy i południa. Pod nimi, mniej więcej w połowie wysokości ściany, utworzono ciągły rząd wsporników wykonanych z otoczaków.
Prezbiterium opięte zostało uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi przepruto stosunkowo wysokie, wąskie, ostrołukowo zakończone okna z prostymi ościeżami, ujęte pasem tynku ze żłobioną ornamentyką. Wnętrze przesklepiono krzyżowo nad przęsłem prostokątnym oraz przykryto sklepieniem sześciodzielnym nad wschodnim zamknięciem. Eleganckie prezbiterium kontrastowało z surowym, pozbawionym dekoracji i sklepienia korpusem (przykryty drewnianym stropem).
Elewacje wieży otrzymały bogaty wystrój, za wyjątkiem surowszego przyziemia z portalem wejściowym o ostrołukowym i uskokowym ościeżu. Poszczególne kondygnacje rozdzieliły tynkowane fryzy, pomiędzy którymi ułożono symetrycznie rozmieszczone rzędy wysokich blend (po pięć z każdej wolnej strony). Przedostatnia kondygnacja utworzona została jako wyższa, natomiast ostatnią znacznie skrócono. Przynajmniej część z płycin (o ile nie wszystkie) pierwotnie pokryta była maswerkowymi malowidłami.
Stan obecny
Kościół zachował złożony średniowieczny układ przestrzenny, powstały za sprawą trzech etapów budowlanych. Nowożytne przekształcenia doprowadziły do powiększenia budowli o północną zakrystię. Ponadto okna w nawie zostały przekształcone. Niestety w 2001 roku pobielono pozostałości malowideł maswerkowych w płycinach.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Strasburg, red. J.Heise, Danzig 1891.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.