Historia
Pierwsza wzmianka pisemna o wsi Wozławki (Wuslack) odnotowana została w 1355 roku. Dwa lata później bracia Johannes i Rudolf lokowali ją na prawie chełmińskim, ale kościół nie został wówczas uposażony. Musiał jednak funkcjonować w formie drewnianej lub szachulcowej budowli, gdyż w 1379 roku wzmiankowany był miejscowy pleban o imieniu Nikolaus (Mikołaj).
Murowany kościół wzniesiony został w Wozławkach pod koniec XIV lub na początku XV wieku. Wpierw zbudowano korpus wraz z zakrystią, następnie dobudowano parterową wieżę do zachodniej ściany nawy, a około drugiej połowy XV wieku dobudowano górne kondygnacje wieży i szczyty. Ostatni etap być może miał miejsce dopiero po zakończeniu niszczących wojen polsko – krzyżackich, zwłaszcza wojny trzynastoletniej.
W latach 1727-1728 po południowej stronie kościoła dobudowano barokową kaplicę św. Brunona, z fundacji kanonika warmińskiego Gotfryda von Eulenburga. Niestety w okresie tym zmieniono pierwotny wygląd wnętrza świątyni. Ponowną renowację kościoła przeprowadzono w 1877 roku. Po drugiej wojnie światowej został on rekonsekrowany pod nowym wezwaniem św. Antoniego.
Architektura
Kościół wzniesiono jako budowlę orientowaną względem stron świata, wymurowaną z cegły w wiązaniu gotyckim, na wysokiej, sięgającej około 2 metrów podmurówce z kamienia polnego. Bryłę utworzono z mocno wydłużonego, jednonawowego korpusu, bez wydzielonego zewnętrznie prezbiterium, zakrystii po stronie północnej i czworobocznej wieży po stronie zachodniej. Przy ścianie południowej prawdopodobnie już w średniowieczu znajdowała się kruchta. Zarówno wieżę jak i korpus przykryto dwuspadowym dachem.
Nawa kościoła podparta została tylko dwoma uskokowymi przyporami, umieszczonymi pod skosem we wschodnich narożnikach. Obydwie przypory zwieńczono wnękami, prawdopodobnie przeznaczonymi na rzeźbione figury. Ściany wzdłużne podzielono czterema oknami, pierwotnie zapewne o ostrołucznych zamknięciach, oraz tynkowanym fryzem jako horyzontalnym akcentem. Tradycyjnie najbogatszy wystrój otrzymała ściana wschodnia, gdzie osiowo umieszczone okno oflankowały dwie ostrołuczne blendy. Powyżej osadzono siedmioosiowy szczyt, przedzielony trójkątnymi w przekroju lizenami i ostrołucznie zamkniętymi blendami oraz zwieńczony sterczynami wyrastającymi z lizen. Każdy stopień szczytu zwieńczono krótkim odcinkiem tynkowanego fryzu, jedynie fryz z dolnego stopnia przeciągnięto przez całą szerokość. Dodatkowy podział poziomy wprowadzono za pomocą przedzielających blendy cegieł, a unikalnego charakteru nadały konstrukcji cztery symetrycznie rozmieszczone, okrągłe otwory.
Wejście do wnętrza kościoła wiodło od północy, południa i zachodu poprzez przyziemie wieży. W tej ostatniej osadzono uskokowy, ostrołuczny portal i małą, półkolistą wnękę na figurę powyżej. Elewacje wieży uzyskały zróżnicowany podział. Pierwsze i drugie piętro podzielono rzędami odpowiednio węższych i szerszych blend, w większości o dwudzielnych zwieńczeniach, z krawędziami zdobionymi cegłami na przemian wypalanymi na czerwono i czarno. Ponadto na pierwszym piętrze ścianę południową udekorowano geometrycznymi wzorami z cegły zendrówki. Niskie trzecie piętro ozdobiono parami ostrołucznych blend zgrupowanych w pobliżu narożników, za wyjątkiem ściany północnej gdzie utworzono rząd blend z przenikającymi się ślepymi arkadami wybiegającymi z ostrołucznych zwieńczeń. Najwyższe piętro wieży wyposażone zostało z każdej strony po trzy przeźrocza z uskokowymi ościeżami, flankowane pojedynczymi blendami. Wieżę zwieńczono dwoma pięcioosiowymi szczytami schodkowo – sterczynowymi.
Stan obecny
Kościół w Wozławkach zachował średniowieczne mury korpusu, zakrystii i wieży, natomiast kruchta została gruntownie przebudowana i przysłonięta barokową kaplicą. Niestety okna korpusu zostały przekształcone w okresie nowożytnym. Zabytek prezentuje klasyczny typ warmińskich gotyckich kościołów, z nawą wykazującą podobieństwa do kościoła w Unikowie, a szczytami mającymi odpowiedniki w farze w Sątopach, choć elewacje wieży i szczyt wschodni w Wozławkach nieco bardziej urozmaicono.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Ermland, red. A.Boetticher, Königsberg 1894.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.