Historia
Kościół św. Mikołaja pojawił się w źródłach pisanych w 1288 roku, przy okazji przekazania prawa patronatu zakonowi cysterek. Być może powstał on na miejscu starszej budowli ufundowanej przez biskupa Ottona z Bambergu, a zniszczonej w trakcie najazdu duńskiego. W XIV wieku został gruntownie przebudowany w stylu gotyckim, przy czym pierwszy etap prac związany z dwoma wschodnimi przęsłami mógł mieć miejsce przed 1343 rokiem, kiedy to według przekazów pisanych odprawiane były już msze. Ukończenie korpusu budowli nastąpiło zapewne w drugiej połowie XIV wieku. W XV wieku z zakańczanymi pracami budowlanymi lub remontowymi mogły być związane odnotowywane w przekazach wzmianki o fundacjach ołtarzy w 1436 i 1494 roku.
W 1535 roku, na fali postępującej reformacji, kościół został przejęty przez protestantów, a po 1560 roku patronat nad nim objęli książęta szczecińscy. Duże zniszczenia budowli spowodował pożar z 1628 roku, po którym w ramach napraw zlikwidowano sklepienia i obniżono nawę główną, przykrywając całość kościoła stropem belkowym. Zamurowano także górne partie okien w ścianie wschodniej i ostrołukowe połączenie nawy z wnętrzem wieży. Prawdopodobnie dopiero w trakcie tej przebudowy wstawiono drewniane empory i wymieniono wyposażenie na nowożytne.
W XIX stuleciu, pomimo remontu z 1704 roku i późniejszych napraw, stan kościoła był zły. W 1857 roku znajdować się miał nawet w stanie częściowej ruiny. Trzy lata później przystąpiono do generalnego remontu, w trakcie którego do 1898 roku przemurowano ściany obwodowe obu naw bocznych, przebudowano najwyższą partię szczytu wschodniego oraz ponownie wybudowano najwyższą część wieży. W takiej formie kościół dotrwał do drugiej wojny światowej, która przyniosła całkowite wypalenie wnętrza budowli. Odbudowę zabytku rozpoczęto dopiero w 1988 roku.
Architektura
Kościół zbudowano na południe od rynku miejskiego. Po przebudowie z XIV wieku i rozbudowie XV-wiecznej posiadał formę trójnawowej, pięcioprzęsłowej budowli gotyckiej w formie pseudobazyliki, z czworoboczną wieżą po stronie zachodniej, utworzoną na planie kwadratu o bokach długości 11,7 metrów. Część wschodnia kościoła nie posiadała zewnętrznie wydzielonego prezbiterium, zakończona była ścianą prostą na linii wszystkich trzech naw. Prostokątny korpus uzyskał około 34 metry długości i nieco ponad 21 metrów szerokości, z nawą główną dwukrotnie szerszą od naw bocznych. Jego zwarta bryła została nakryta wysokim dachem dwuspadowym.
Ściany kościoła od strony zewnętrznej wzmocniono uskokowymi przyporami, w narożnikach rozmieszczonymi pod skosem. Elewacje przepruto dużymi, ostrołucznie zamkniętymi oknami, wraz z przyporami silnie akcentującymi podziały wertykalne. Podziały horyzontalne zapewne ograniczone były do cokołu i gzymsu pod okapem dachu. Najbardziej reprezentacyjną formę otrzymała elewacja wschodnia z dwuosiową częścią środkową odpowiadającą nawie głównej, wyższą od bocznych i zwieńczoną schodkowym szczytem, zapewne zdobionym blendami i sterczynami.
Wnętrze kościoła podzielono ośmiobocznymi filarami, dźwigającymi półkoliste łuki arkad. Wschodnia ściana nawy głównej została zaakcentowana dwoma wysokimi oknami w półkolistych wnękach. Nawy boczne doświetlały od wschodu podobne, ale niższe okna ostrołuczne Ściany wzdłużne naw bocznych rozczłonkowano przyściennymi arkadami w których zostały rozmieszczone okna, po jednym pomiędzy parą przypór. Pierwotnie wnętrze korpusu nawowego wieńczyły sklepienia krzyżowo – żebrowe, za wyjątkiem wschodniego przęsła nawy głównej, które wyróżniono sklepieniem tójpodporowym, opartym na polach trójkątnych. Dwa wschodnie przęsła wszystkich naw utworzono wyraźnie krótsze od pozostałych trzech, zapewne dobudowanych w drugim etapie XIV-wiecznej przebudowy. Wnętrze wieży otwarto na nawę główną wysoką ostrołuczną arkadą.
Stan obecny
Obecna forma kościoła, w większości nawiązująca do gotyku, jest w dużej części efektem prac budowlanych z drugiej połowy XIX wieku oraz z czasów powojennej odbudowy. Z tego okresu pochodzą ściany obu naw bocznych, górna kondygnacja wieży wraz z hełmem oraz szczyt wschodni. Oryginalna jest ściana wschodnia, filary międzynawowe wraz z arkadami oraz arkada przy wieży zwrócona w stronę nawy głównej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, rzymsko-katolicki kościół parafialny św. Mikołaja, C.Nowakowski, nr 7986, Wolin 1999.
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012