Historia
Murowany kościół w Witnie (Wittenfelde) został wybudowany na przełomie XV wieku i XVI wieku. Patronat nad nim sprawowały miejscowe rody rycerskie, którymi pod koniec XV stulecia były rodziny Witte i Kreckow (w 1489 roku Kurdt Kreckow i Nicolaus Witte poświadczyli uposażenie dla miejscowego plebana). W 1698 roku kościół częściowo przebudowano, prawdopodobnie nieco podwyższając mury („etwas hoher gemauert”) i przekształcając otwory okienne. Budynek mógł mieć problemy statyczne, gdyż najpewniej wówczas wzmocniono go dwoma przyporami. W trakcie drugiej wojny światowej zabytek nie odniósł żadnych zniszczeń. Remonty kościoła przeprowadzano w latach 80-tych i 90-tych XX wieku.
Architektura
Kościół wzniesiono w zachodniej części wsi o typie okolnicy, na niewysokim pagórku, po stronie zachodniej opadającym stokami ku małej dolinie niedużego strumienia. W średniowieczu posiadał typową formę dla wiejskich, niewielkich budowli sakralnych regionu Pomorza Zachodniego, o bardzo prostym układzie przestrzennym i kompozycji elewacji. Składał się z prostokątnego korpusu nawowego, kruchty południowej i dobudowanej od zachodu wieży o wymiarach 5,4 x 5,4 metra.
Wszystkie ściany kościoła wymurowano z nieobrobionych kamieni narzutowych różnej wielkości, nie układanych w regularne warstwy, łączonych zaprawą wapienną w której zatopiono okrzeski i gruz. W łatwiejszej do ukształtowania cegle, zwłaszcza dla lokalnego, niewyspecjalizowanego warsztatu budowlanego, wykonano detale architektoniczne. Mury osiągnęły znaczną grubość: 1,1 metra w nawie, 1,5 metra w wieży, przy czym w tej ostatniej zostały dodatkowo wzmocnione konstrukcją ryglową opartą na masywnych słupach.
Proste elewacje korpusu kościoła rozdzielone były jedynie oknami i otworami wejściowymi (południowym i zachodnim), prawdopodobnie wszystkimi o ostrołucznych zamknięciach. Zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną jedynie ściana północna pozbawiona była otworów. Najbardziej okazałą była natomiast elewacja wschodnia z centralnie osadzonym oknem o szerokim, uskokowym ościeżu, pierwotnie zapewne wypełnionym laskowaniem. Nad nim umieszczono trójkątny szczyt zdobiony płytkimi, tynkowanymi blendami: trzema dużymi, podłużnymi, w układzie piramidalnym oraz czterema okrągłymi rozmieszczonymi na dwóch poziomach. Na szczycie nie zastosowano żadnego podziału horyzontalnego.
Wnętrze korpusu kościoła nie było podsklepione, ani nawet nie planowano sklepienia zakładać (brak w średniowieczu przypór). Nawę zapewne przykrywał płaski, drewniany strop nad którym znajdowało się poddasze otwarte na więźbę dachową. Kondygnacje wieży także rozdzielone były płaskimi stropami, skomunikowanymi za pomocą zwykłych drabin. Prezbiterium w kościele nie było wyodrębnione strukturalnie ani zewnętrznie, ani wewnętrznie. Być może w średniowieczu funkcjonowała jedynie jakaś lekka przegroda drewniana.
Stan obecny
Kościół zachował pierwotny układ przestrzenny, choć pochylanie się ściany wschodniej musiano zabezpieczyć poprzez dostawienie dwóch masywnych przypór. Przekształcone zostały otwory okienne i szczyt kruchty, od północy przebito nowe okno, założono nowożytne zwieńczenie wieży. Wewnątrz nawy umieszczono XVII-wieczną emporę, na posadzkę wylano beton, a wyposażenie jest dziś nowożytne i współczesne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, rzymsko-katolicki kościół filialny pw. św. Stanisława Kostki, C.Nowakowski, nr 2641, Witno 1997.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Greifenberg, Stettin 1914.