Historia
Pomorska wieś Witnica pojawiła się w źródłach pisanych po raz pierwszy w 1248 roku pod nazwą Vitenitz (w 1499 roku Vitenitze i Fitznitz, w okresie nowożytnym Vietnitz). Murowany kościół najpewniej został w niej zbudowany w drugiej połowie XIII wieku, początkowo jako prosta i niewielka budowla salowa. W 1337 roku został on wraz z miejscową karczmą wspomniany w rejestrze elektora brandenburskiego Ludwika, gdzie odnotowano jego uposażenie.
Od 1433 roku patronat nad kościołem w Witnicy pełniła miejscowa rodzina von Strauss, natomiast w 1458 roku po raz pierwszy wymienieni zostali w dokumentach jako właściciele członkowie rodziny von Sack, za których jeszcze w średniowieczu kościół powiększono o wieżę zachodnią i szczyt wschodni. Około 1540 roku świątynia została przejęta przez społeczność protestancką, co mogło się wiązać ze zmianą wystroju wnętrza, spowodowaną odmiennymi wymaganiami nowego kultu. Kościół miał się wówczas stać filią, podległą parafii w Przyjezierzu.
W pierwszej połowie XVIII wieku przebito nowe otwory okienne oraz nakryto wnętrza kościoła drewnianym sklepieniem kolebkowym, na którym wykonano polichromię. W drugiej połowie XVIII wieku zbudowano w zachodniej części nawy obszerną emporę, zaś przed ścianą południową dobudowano kruchtę. Około 1830 roku do wschodniej ściany kościoła dostawiono kaplicę grobową rodziny von Oelsen, ówczesnych właścicieli wsi. W 1911 roku przeprowadzono gruntowną, utrzymaną w stylu neogotyckim renowację kościoła, w ramach której rozebrano barokową kruchtę południową, na której miejsce wzniesiono neogotycką. Około 1932 roku przeprowadzono następny remont, którego prace objęły zwłaszcza wieżę. W 1952 roku kościół powrócił pod nowym wezwaniem Chrystusa Króla w ręce katolików.
Architektura
Kościół został usytuowany pośrodku owalnego w planie nawsia, na którym wydzielono teren pod cmentarz. Wzniesiony został z kostki granitowej układanej w regularnych warstwach. Pierwotnie była to budowla orientowana, salowa, na planie prostokąta, bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium. W okresie późnego średniowiecza od strony zachodniej nad korpusem nawowym nadbudowano czworoboczną wieżę zwieńczoną ostrosłupowym hełmem.
Wiodące do wnętrza wczesnogotyckie, uskokowe portale zamknięte zostały ostrołukowo, podobnie jak pierwotne wąskie okna, przy czym ściana północna oryginalnie była ich pozbawiona. Zwyczaj ten miał niewątpliwie znaczenie praktyczne, bowiem z północy i zachodu uzyskiwało się najmniej słonecznego światła. Być może w grę wchodziły także ideowe podstawy tej praktyki, wynikające ze średniowiecznego mistycyzmu, który stronę północną rezerwował dla złych mocy, od których trzeba było się odgrodzić pełną ścianą bez otworów.
Zewnętrzne elewacje z XIII wieku były proste, pozbawione podziałów w postaci wnęk, lizen lub przypór, a także zdobień i dekoracji, które były ciężkie do utworzenia w twardym granitowym materialne dla słabo wyszkolonych budowniczych. Późnogotyckie elewacje wieży rozczłonkowane zostały już blendami (dwułucznymi, o półkolistych zamknięciach), a w najwyższej kondygnacji przeprute od południa, zachodu i północy otworami dzwonnymi o formie biforiów z uskokowymi ościeżami. W przysłoniętej dachem ścianie wschodniej umieszczono przeźrocza jednodzielne.
W trakcie XV-wiecznej przebudowy nowy dwuspadowy dach o stromych połaciach zamknięto od wschodu trójkątnym, wykonanym z cegieł szczytem, oddzielonym od ściany wschodniej tynkowanym fryzem. Szczyt podzielono wertykalnie ośmioma ostrołucznie zamkniętymi blendami (skrajne zostały ścięte), rozłożonymi w układzie piramidalnym, z dwoma środkowymi równej wysokości, nad którymi osadzono blendę okrągłą i wieżyczkę na sygnaturkę. Z krawędzi szczytu wyprowadzono proste sterczyny.
Stan obecny
Kościół został częściowo przekształcony w okresie nowożytnym, co widoczne jest najbardziej po kształcie otworów okiennych i w zwieńczeniu wieży (ceglane przedpiersie ze sterczynami). Dodatkowo od południa i wschodu średniowieczne mury przysłaniają nowożytne aneksy kruchty i kaplicy. W ścianie południowej po stronie zachodniej widoczne są pierwotne otwory: okno i zamurowany portal. Ponadto oryginalne, zamurowane okna zachowały się we wschodniej części ściany południowej. Z dojrzałego gotyku uwagę zwraca szczyt wschodni oraz elewacje wieży. Z pierwotnego wyposażenia zachowała się kamienna chrzcielnica i średniowieczna granitowa kropielnica, wmurowana w zachodnią ścianę kościoła.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół par. pw. Chrystusa Króla, H.Wieczorkiewicz, nr 4247, Witnica 1994.
Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg, Kreis Königsberg (Neumark), Die nördlichen Orte, Bd. 7, Teil 1, Heft 3, Berlin 1927.
Piasek D., Średniowieczne kościoły granitowe Pomorza Szczecińskiego i Nowej Marchii, Gdynia 2023.
Świechowski Z., Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku, Poznań 1950.