Historia
Wieś Wilczęta (Deutschendorf) założona została około 1304 – 1312 roku. W przywileju lokacyjnym, odnowionym w 1392 roku, miejscowy kościół uposażono czterema wolnymi od obciążeń włókami ziemi. Zaczęto go budować około drugiego trzydziestolecia XIV wieku, kiedy to wzniesione zostało prezbiterium. Następnie na przełomie drugiej i trzeciej ćwierci XIV wieku dobudowano nawę.
W 1469 roku wielki mistrz krzyżacki Heinrich Reuss von Plauen przekazał wieś rycerzowi Stentzelowi von Dohna. Jako, że Wilczęta były pierwszą osadą rodu von Dohna w regionie, postanowili oni wyróżnić jej kościół farny poprzez ufundowanie kaplicy Mariackiej, na której piętrze utworzono emporę patronacką.
Od XVI wieku kościół św. Katarzyny użytkowany był przez protestantów. Zapewne z racji okazałej formy, a także usytuowania wsi na skrzyżowaniu traktów, oprócz funkcji sakralnej wykorzystywany był także do przeprowadzania posiedzeń sądów. W 1655 roku do kościoła dobudowana została drewniana wieża, poddawana remontowi w 1738 roku. Sam kościół remontowano w 1752 roku. Pod koniec XIX stulecia utworzono mały aneks przy kaplicy oraz powiększono okna. Prace renowacyjne prowadzono w 1870 roku, a po raz ostatni w 1999 roku.
Architektura
Kościół początkowo tworzyła pojedyncza nawa na planie prostokąta (14,3 x 9,6 metra) oraz węższe i krótsze prezbiterium, również na planie prostokąta (7,9 x 7,3 metra), wzniesione z cegły w wiązaniu gotyckim na niskim kamiennym cokole, przy wykorzystaniu także wypalanej do czarnego koloru cegły zendrówki. Zakrystię utworzono nietypowo po północnej stronie nawy, na równie nietypowym wielobocznym rzucie. Od południa do nawy w drugiej połowie XV wieku dostawiono kaplicę ze ściętym południowo – wschodnim narożnikiem i sąsiednią wieżyczką schodową. Mury uzyskały grubość około 0,8 metra.
Mury kościoła opięte zostały wąskimi, smukłymi przyporami, w narożach umieszczonymi pod skosem. Podział horyzontalny elewacji utworzyła tynkowana opaska poprowadzona pod okapem dachu. Okna pierwotnie nie miały dużych rozmiarów ale były wysokie, profilowane, obustronnie rozglifione. Od wschodu w elewacji prezbiterium umieszczone było na osi jedno większe okno, przecinające fryz i lekko wchodzące w szczyt. Sześcioosiowy, schodkowy szczyt podzielony został trójkątnymi w przekroju lizenami przechodzącymi w sterczyny, między którymi utworzono podłużne blendy. Od wschodu dach nawy zamknął szczyt czteroosiowy, schodkowy, o podobnym podziale lizenami i blendami. Przypuszczalnie trzeci szczyt zamykał pierwotnie nawę od zachodu. Wejście do kościoła wiodło od zachodu, z boku natomiast ostrołuczny portal prowadził do kaplicy Mariackiej.
Wnętrze nawy nie zostało podsklepione, być może jedynie mniejsze prezbiterium w średniowieczu przykrywało sklepienie. Obie te części rozdzieliła ostrołuczna, nieprofilowana arkada tęczy, zaś kaplica połączona została z nawą arkadą półkolistą. W kaplicy południowej umieszczona została empora, na którą prowadziły schody w wielobocznej wieżyczce o profilowanych narożnikach, umieszczonej na styku nawy i prezbiterium. Schodami w grubości muru połączona była zakrystia z amboną, umieszczoną zapewne na przegrodzie lektorium. Z nawy do zakrystii bezpośrednio prowadził ostrołuczny portal. Zakrystię zwieńczono żebrowym sklepieniem sześciodzielnym.
Stan obecny
Zachowany do dziś kościół jest cennym zabytkiem wiejskiego budownictwa sakralnego epoki gotyku, ze względu na rzadko spotykane powiększenie pierwotnego układu o kaplicę z emporą i wieżyczką schodową oraz wieloboczną zakrystię, a także ze względu na bryłę z wąskimi przyporami i pierwotnie małymi, profilowanymi oknami. Niestety konstrukcja elewacji o delikatnych proporcjach została poważnie zaburzona przez powiększenie większości okien w XIX wieku (które dodatkowo ujęto betonowymi opaskami). Jedynie w zachodniej części ściany południowej nawy zachowało się oryginalne średniowieczne, ostrołukowe, wysokie i profilowane okno. Częściowo widoczne jest także pierwotne okno wschodnie prezbiterium, przysłonięte niskim aneksem. Nowożytny jest mały aneks przy kaplicy, wieża oraz kruchta zachodnia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Oberland, red. A.Boetticher, Königsberg 1893.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.