Historia
Osadę Wierzbno (Werben) odnotowano w 1234 roku jako własność rycerza Mateusza. Wspomniany został wówczas także miejscowy pleban Jan de Vico. Już w 1248 roku wieś była własnością biskupów kamieńskich, którzy ufundowali w niej dwór. Przyspieszyło to rozwój osady, w 1300 roku nazwanej terminem civitas. W 1321 roku Wierzbno sprzedano cystersom z Kołbacza, natomiast w 1362 roku po raz pierwszy bezpośrednio odnotowano miejscowy kościół. Wzmiankowany był on w związku z zakończeniem sporu o wartość zapłaty za osadę w transakcji z 1321 roku. Odtąd miejscowy kościół podlegać miał archidiakonowi ze Stargardu.
Gotycki kościół w Wierzbnie został wzniesiony w drugiej połowie XV wieku. Wzmiankowany był jako parafialny w 1493 roku. Prawdopodobnie został spalony w 1478 roku, w trakcie wielkiego najazdu wojsk brandenburskich, który zniszczył między innymi Wierzbno i Kołbacz. Skoro funkcjonował bez przeszkód pod koniec XV wieku, został albo dość szybko odbudowany, albo prace budowlane przeprowadzono w trakcie odbudowy miasta.
W 1535 roku na mocy decyzji sejmu w Trzebiatowie kościół w Wierzbnie, podobnie jak wiele innych, przejęty został przez ewangelików. W XVII wieku zapewne podupadł on wraz z całym miastem, do czego przyczyniła się zwierzchność książęca i wojna trzydziestoletnia. W 1738 roku przebudowano wnętrze kościoła, zmieniając między innymi formę otworów okiennych. Założono też nowy, polichromowany strop oraz zbudowano sygnaturkę na dachu. W 1854 rozebrano średniowieczną zakrystię przylegającą do północnej ściany korpusu.
Architektura
Kościół powstał jako późnogotycka, zorientowana względem stron świata budowla salowa, o korpusie na planie wydłużonego prostokąta (25,8 x 11,6 metrów), z przysadzistą wieżą od zachodu, wzniesioną na rzucie czworoboku zbliżonego do kwadratu (9,2 x 8,4 metry). Pierwotnie po wschodniej stronie ściany północnej znajdowała się zakrystia.
Elewacje zewnętrzne utworzono gładkie, wyspoinowane pomiędzy dużych rozmiarów kamieniami eratycznymi, nie podparte przyporami. Podstawę ścian opięto cokołem, natomiast pod okapem, poniżej gzymsu wieńczącego przebiegał ornamentalny fryz, od północy o motywach wici roślinnej, a od południa czwórliści. Dwuspadowy dach oparto od wschodu na siedmioosiowym szczycie, przedzielonym podłużnymi, ostrołucznymi blendami rozmieszczonymi w układzie piramidalnym. Dekoracyjnie potraktowano też elewacje wieży, powyżej przyziemia zdobione na całej wysokości z trzech wolnych stron ostrołucznie zamkniętymi blendami. W fasadzie zachodniej dwie z nich, środkowe, oparto na dużej, cylindrycznej płycinie.
Oświetlenie kościoła prawdopodobnie zapewniały ostrołuczne okna. Wieżę wyposażono jedynie na najwyższej kondygnacji w bardzo wąskie, rozmieszczone parami przeźrocza, nadające budowli surowego charakteru, choć nie miały one przeznaczenia obronnego. Wejście do kościoła wiodło od północy i południa przez portale nawowe, a także od zachodu przez przyziemie wieży, gdzie umieszczono ostrołuczny, uskokowy portal, osadzony w płytkim ryzalicie zwieńczonym gzymsem.
Wewnątrz elewacje korpusu rozdzielono wertykalnie ceglanymi lizenami, połączonymi u góry łukami odcinkowymi, dzielącymi przestrzeń na dziewięć przęseł i po trzy odcinki wzdłuż ścian szczytowych. Łącznie z nimi grubość ścian osiągnęła około 1,3 metra. Jeszcze masywniejsze utworzono mury wieży, której najgrubszą uczyniono ścianę południową, mającą około 2,4 metra szerokości. Spowodowane to było osadzeniem wewnątrz schodów. Najcieńsza ściana wschodnia wieży utworzona została jako wspólna dla nawy, pozostałe uzyskały około 2 metry grubości.
Stan obecny
Kościół zachował pierwotny układ przestrzenny i bryłę, za wyjątkiem rozebranej zakrystii. W niewielkim stopniu obniżona została kalenica dachu korpusu, co widoczne jest po śladzie na wschodniej ścianie wieży. Niestety znacznie powiększone i przekształcone zostały okna korpusu oraz dwa portale nawowe. Zachował się jedynie zamurowany obecnie portal wiodący niegdyś do zakrystii a w ścianie wschodniej zamurowane okno późnogotyckie. Wnętrze posiada dziś wystrój nowożytny. Polichromie na stropie pochodzą z okresu baroku, ale na ścianie wschodniej widnieje zacheuszek z drugiej połowy XV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół rzym.-kat. filialny p.w. św. Józefa, T.Kubiak, nr 7654, Wierzbno 1992.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Pyritz, Stettin 1906.