Historia
Kościół został zbudowany około 1230-1250 roku, lecz wzmiankowano go dopiero w 1283 roku, kiedy to wymieniony został „rector ecclesiae de Wirbno Johannes”. W 1307 roku biskup Henryk zatwierdził dochody kościoła z Wierzbna, w 1315 roku natomiast patronat nad kościołem „in Wirbna prope Swidniz” objął klasztor w Kamieńcu. Świątynia była częściowo odnowiona w późnym średniowieczu, w drugiej połowie XV wieku przesklepiono jej romańską nawę. W związku z budową kompleksu cysterskiego kościół niestety przebudowano w XVIII wieku, zniekształcając przez dostawienie od północy nowej, brzydkiej i nie pasującej budowli. Kościół był wielokrotnie remontowany: w drugiej połowie XIX wieku oraz w latach 1960 i 1968.
Architektura
Kościół wzniesiono z dokładnie obrobionych, ułożonych warstwami ciosów granitu, jako budowlę z pojedynczą, prostokątną nawą o długości wnętrza 11,3 metra i szerokości 9,1 metra, z czworobocznym prezbiterium o wymiarach 6,8 x 5,3 metra, zamkniętym półkolistą apsydą o promieniu 2,7 metra, oraz z dwuwieżową fasadą od zachodu. Od strony północnej pierwotnie znajdowała się zakrystia.
Kościół w okresie romańskim oświetlały nieduże, półkoliście zamknięte okna o obustronnych rozglifieniach. Zastosowano także w szczycie nawy i w górnych piętrach wież dwudzielne przeźrocza z kolumienkami osadzonymi w licu zewnętrznym. Główne wejście znajdowało się po stronie zachodniej, między wieżami, w prostym portalu z nadprożem umieszczonym na wspornikach. Poszczególne kondygnacje wież dostępne były schodami osadzonymi w grubości muru.
Nawa kościoła otrzymała dwa przęsła a prezbiterium jedno. Nawa pierwotnie przykryta była stropem, jednak w okresie późnogotyckim otrzymała sklepienie gwiaździste. W prezbiterium zastosowano sklepienie krzyżowe na gurtach z prostymi geometrycznymi wspornikami i konchowe sklepienie w apsydzie. Apsydę od prezbiterium oddzielono parą pilastrów zamkniętych półkolistym gurtem.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego romańską formę, jednak w XVIII wieku zburzono część północnej ściany nawy, powiększono niektóre otwory okienne, a niektóre (po stronie północnej) zamurowano. Fasada zachodnia została zniekształcona XIX-wieczną małą apsydą, natomiast po dawnej zakrystii widoczne są dziś jedynie ślady w murze. Przetrwały oryginalne sklepienia prezbiterium i romańskiej apsydy oraz jej oryginalne, rozglifione otwory okienne. Pierwotne są także biforia w wieżach oraz przeźrocze międzywieżowe. W północnej ścianie nawy zachowało się jedno pierwotne okno, obecnie zamurowane i widoczne tylko od wewnątrz. Oryginalna jest ponadto ściana tęczowa, romański korytarz międzywieżowy, kamienny, dwuramienny, prostokątny portal zachodni, widoczny tylko od wewnątrz i relikty portalu południowego. W prezbiterium odsłonięto fragmenty polichromii z końca XIII i z XIV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Jarzewicz J., Kościoły romańskie w Polsce, Kraków 2014.
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości S-Ż) i na Łużycach, Wrocław 1994.
Świechowski Z., Architektura na Śląsku do połowy XIII wieku, Warszawa 1955.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.
Świechowski Z., Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1990.