Historia
W 1340 roku parafia we wsi Wielkie Radowiska (Redewichss, Redewisch) uposażona została dwoma wolnymi włókami ziemi. Kościół parafialny św. Jakuba został zbudowany nieco później, po okrzepnięciu fundacji w drugiej połowie XIV wieku, przy czym prace budowlane prowadzono w dwóch etapach (szczelina konstrukcyjna w połowie długości korpusu), ale bez dłuższej przerwy. W 1414 roku kościół został splądrowany w trakcie wojny polsko – krzyżackiej, być może odniósł także bliżej nieznane zniszczenia, gdyż szkody wyceniono na sporą sumę 300 grzywien (uszkodzona mogła zostać pierwotna wieża). Około 1580 roku do nawy kościoła dobudowana została nowa wieża, podwyższona o drewnianą kondygnację w 1805 roku. W XVIII wieku od południa dobudowano kaplicę, a zakrystię po stronie północnej przebudowano.
Architektura
Kościół został wymurowany z cegły w wiązaniu gotyckim, na niskiej podmurówce z kamienia polnego. Jego salowy korpus wzniesiono na planie wydłużonego prostokąta o długości 22,4 metrów i szerokości 10,8 metrów. Bardzo prostą budowlę uzupełniała zakrystia usytuowana przy wschodniej części ściany północnej (zlicowana ze ścianą wschodnią korpusu). Prawdopodobnie kościół średniowieczny posiadał też wieżę zachodnią, węższą o około 1 metr od budowli z XVI wieku.
Mury kościoła nie zostały wzmocnione przyporami. Ścianę południową rozdzieliły naprzemiennie rozstawione ostrołuczne okna i blendy o podobnym wykroju i profilowanych uskokami krawędziach. Ściana północna pierwotnie prawdopodobnie nie posiadała okien, a jedynie rząd pięciu płycin. Na ścianie prezbiterialnej, wschodniej, umieszczono na osi podwyższone okno, częściowo wcinające się w tynkowany fryz, flankowane dwoma ostrołucznymi blendami. Tynkowany fryz poprowadzono także pod okapem korpusu kościoła wzdłuż ścian wzdłużnych.
Dwuspadowy dach kościoła oparty został na szczytach, z których tradycyjnie wschodni był główną ozdobą całej budowli. Uzyskał on formę schodkową, pięcioosiową, został lekko cofnięty w stosunku do ściany poniżej. Artykułowano go wertykalnie sześcioma skośnie ustawionymi lizenami przechodzącymi w sterczyny, oraz horyzontalnie trzema rzędami ostrołucznych blend, rozmieszczonych piramidalnie i rozdzielonych tynkowanymi fryzami, z których najniższy rząd przepołowiony został pośrodku oknem. Najniższe blendy wyróżnione zostały także ślepymi, ceglanymi maswerkami.
Stan obecny
Pierwotny kościół powiększony został w okresie nowożytnym o nową wieżę oraz o kaplicę po południowej stronie korpusu (stojącą na miejscu starszej kruchty, być może średniowiecznej, widocznej na rysunku z XVII wieku). Co więcej gruntownej przebudowie poddana została zakrystia. Budynek wyróżnia się bogatym, dobrze zachowanym szczytem wschodnim oraz elewacjami korpusu dekorowanymi rzędami blend.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Strasburg, red. J.Heise, Danzig 1891.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom XI, zeszyt 19, powiat wąbrzeski, red. T.Chrzanowski, M.Kornecki, Warszawa 1967.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.