Historia
Wieś Warszyn (Warsin) pojawiła się w źródłach pisanych w 1236 roku, gdy książę wielkopolski Władysław Odonic nadał ją opactwu cysterskiemu w Kołbaczu w zamian za odprawianie dorocznej mszy za darczyńcę. Nadanie to potwierdzone zostało w 1240 i 1242 roku, osada musiała więc mieć duże znaczenie dla zakonników. Nie wiadomo czy funkcjonował już w niej kościół, ale najpóźniej zbudowany został przed końcem XIII wieku. W XIV stuleciu patronat nad nim przeszedł z cystersów na nowych właścicieli z rycerskiego rodu von Brederlow. W latach 30-tych XVI wieku budowlę przejęła gmina ewangelicka, w czasach której rozpoczął się proces wymiany wyposażenia kościoła na wczesnonowożytne. W 1769 roku nad zachodnią częścią korpusu nadbudowano ryglową wieżę. Ani ona ani nawa nie zostały zniszczone w trakcie II wojny światowej. Po wysiedleniu niemieckojęzycznej ludności, w 1949 roku kościół ponownie stał się katolicki. Rekonsekrowano go wówczas pod nowym wezwaniem św. Antoniego padewskiego.
Architektura
Kościół usytuowano pośrodku wsi, na terenie pełniącym rolę cmentarza, który w okresie gotyku ogrodzony został kamienno – ceglanym murem. Przez mur ten wejście wiodło od zachodu, gdzie umieszczono furtę o półkolistym zamknięciu, osadzoną w dużej trójlistnej wnęce (jej boczne łuki zarysowano słabo, natomiast uwypuklono środkowy ostrołuk). We wnęce umieszczono ostrołukową blendą pośrodku i dwie kolejne po bokach.
Kościół zbudowany został z kostki granitowej układanej w regularne warstwy na fundamencie z granitowych głazów. Uzyskał najprostszą możliwą formę budowli salowej, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Korpus założono na rzucie prostokąta o długości 21,2 metrów i szerokości 11,3 metrów. Pierwotnie budowla była bezwieżowa, nie posiadała też żadnego aneksu w postaci zakrystii czy też kruchty.
Zewnętrzne elewacje kościoła utworzono proste, pozbawione zdobień, nie podparte przyporami, ujęte jedynie profilowanym cokołem. Dłuższą ścianę północną i południową przedzielono czterema wysokimi, wąskimi otworami okiennymi o obustronnych rozglifieniach. Nieco szersze trzy ostrołuczne okna pierwotnie znajdowały się w ścianie wschodniej. Wejście umieszczono na osi fasady zachodniej w ostorłukowym, jednouskokowym portalu, typowym dla XIII-wiecznych kościołów Pomorza Zachodniego. Od południa pomiędzy trzecim i czwartym oknem licząc od zachodu, osadzony został kolejny ostrołukowy portal z jednym uskokiem.
Dwuspadowy dach kościoła oparto na trójkątnych szczytach przy krótszych bokach. W XV wieku szczyty te zostały przebudowane w stylistyce gotyckiej, przy użyciu kamienia eratycznego i cegły, bardziej podatnej do kształtowania dekoracyjnych elewacji. Szczyt zachodni podzielono pięcioma podłużnymi blendami ułożonymi w systemie piramidalnym, z których środkowa utworzona została nieco wyższa i szersza od bocznych. Podobnie pięcioma blendami przedzielono szczyt wschodni, zwieńczony dużą blendą o kształcie krzyża łacińskiego.
Stan obecny
Kościół w Warszynie należy do najlepiej zachowanych wczesnogotyckich budowli w okolicach Pyrzyc. Zachował pierwotny, prosty układ przestrzenny, a bryła powiększona została jedynie o barokową wieżę. Zachowały się otwory okienne, dwa portale oraz XV-wieczne szczyty (zachodni posiada zniszczone zwieńczenie z półkolistymi zamknięciami blend będącymi efektem nowożytnej odbudowy, wschodni ma natomiast odtwarzane sterczyny). Portal wschodni przebity został w XIX stuleciu, podobnie nowożytny jest okulus szczytu zachodniego. Wnętrze posiada dziś wystrój barokowy. Bardzo cenny jest średniowieczny mur okalający niegdyś przykościelny cmentarz, wraz z gotycką furtą po stronie zachodniej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół filialny pw. św. Antoniego Padewskiego, M.Słomiński, nr 1998, Warszyn 1995.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Pyritz, Stettin 1906.
Świechowski Z., Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku, Poznań 1950.