Historia
Pierwsze wzmianki o osadzie Uraz, własności książąt wrocławskich, pojawiły się w przekazach pisanych na początku XIII wieku. Przed połową tamtego stulecia odnotowany został gród kasztelański, strzegący przeprawy przez Odrę. Zmarły w 1290 roku książę Henryk IV Prawy uczynił swym jedynym sukcesorem Henryka III głogowskiego, co doprowadziło do toczonych przez trzy lata walk z faktycznym władcą Wrocławia, Henrykiem Grubym, a w konsekwencji do przejęcia grodu przez księcia głogowskiego. W 1309 roku wystawił on w Urazie dokument, natomiast w 1312 roku w kolejnym dokumencie odnotowane zostało miasto i zamek („civitatem et castrum”), będące własnością książąt oleśnickich Konrada i Bolesława, synów Henryka III.
Pod koniec pierwszej ćwierci XIV wieku Uraz zaczął pełnić rolę lenna zamkowego. Wrócił w ręce książąt wrocławskich i przekazany został w 1319 roku rycerzowi Andreasowi Radak. Ten być może wzniósł w pobliżu przeprawy przez rzekę najstarszą murowaną budowlę, choć większe możliwości mieli ku temu książęta głogowsko – oleśniccy na przełomie XIII i XIV wieku, zwłaszcza Henryk III, dla którego Uraz mógł być ważnym punktem oporu wobec wrogo nastawionego Wrocławia. Henryk III prowadził ambitną politykę, będąc po śmierci Przemysława II wielkopolskiego w 1293 roku, Henryka V Grubego w 1296 roku i księcia Bolka I w 1302 roku, jednym z najsilniejszych Piastów na Śląsku, co również wskazywałoby na niego jako fundatora zamku.
Po 1336 roku, już jako własność królów czeskich, Uraz dostał w ręce przedstawicieli rodu von Borschnitz. W 1344 roku w źródłach historycznych wzmiankowany był burgrabia zamkowy Hancko von Auras, zapewne zarządzający zamkiem z ramienia Borschnitzów. W latach 1428-1443 Uraz należał do rodu Czirnów (von Tschirna). W 1466 roku Jerzy z Podiebradu nadał miejscowe dobra rycerzowi Christophowi von Skopp, który rozbudował swą siedzibę. Wczesnonowożytne prace nad zamkiem prowadzono od XVI wieku oraz następnie w XVII wieku, kiedy to dostawiono narożne wieżyczki i przekształcono obronną budowlę w barokową rezydencję. W 1810 roku usunięto zewnętrzne obwarowania, a sam pałac przebudowano w stylu neogotyckim, prawie całkowicie usuwając starsze elementy wystroju. W 1945 roku dawny zamek spłonął w trakcie działań wojennych i od tamtego momentu pozostawiono go w stanie postępującej ruiny, częściowo zabezpieczonej w 1956 roku.
Architektura
Zamek zbudowano głównie z rudy bagiennej, a także z kamieni polnych i od czasu gotyckiej przebudowy z cegły. Usytuowany został w zakolu Odry, po północnej stronie jej koryta, które zabezpieczało budowlę również od zachodu. Na północ od zamku do Odry wpadał strumień Lubniówka, w sąsiedztwie którego rozwinęła się podzamkowa osada. Sam zamek zajmował południowy skraj otoczonego fosą i wałem ziemnym tarasu.
W pierwszej, najstarszej fazie budowy powstały nieregularne w planie mury obwodowe zamku, wpisana w ich obwód trójkątna w planie wieża mieszkalno – obronna oraz czworoboczny, zbliżony do kwadratowego budynek bramny. Wieża zajmowała narożną zachodnią część założenia, skąd skierowana była w stronę bramy i osady jednym z ostrych narożników, dzięki czemu wzmocniono jej odporność na potencjalny ostrzał z najbardziej zagrożonego kierunku. Miała rzut zbliżony do trójkątnego, ale z lekkimi załamaniami pośrodku każdego z boków. Brama mieściła się po stronie północnej, gdzie była obustronnie wysunięta przed sąsiednie kurtyny.
Wieża główna posiadała boki o długości 23 metrów i trzy kondygnacje, oddzielone od siebie pierwotnie drewnianymi stropami. Mury wieży w przyziemiu były masywne, miały bowiem grubość 2,5 metra. Wejście prowadziło z dziedzińca na poziom drugiej kondygnacji, nie wiadomo natomiast jak przebiegała komunikacja wewnętrzna pomiędzy piętrami, być może istniały schody w grubości murów. Jeszcze w trakcie średniowiecznej przebudowy, wnętrza podzieliły ceglane ściany o wątku gotyckim, które być może zastąpiły starsze podziały drewniane. Utworzyły one po trzy pomieszczenia na każdej z dwóch najniższych kondygnacji. Wstawiono ponadto centralnie usytuowany kolisty filar, podtrzymujący sklepienia krzyżowo – żebrowe w przyziemiu i na piętrze.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się ruiny przebudowanej w czasach nowożytnych trójkątnej wieży głównej. Średniowieczne mury obronne oraz budynek bramny przetrwały jedynie na poziomie fundamentów. Średniowieczne detale architektoniczne to jedynie gniazda po stropach, relikty sklepienia najniższej kondygnacji wieży, obramienie XIV-wiecznego okna wtórnie użyte w murze przebudowanym w XVI wieku, a także relikty ceglanego ościeża wejścia do wieży głównej. Obecnie zabytek znajduje się w rękach prywatnych, lecz jego zwiedzanie jest możliwe po uzgodnieniu z właścicielem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku, Wrocław 2003.
Kozaczewski T., Zamek średniowieczny w Urazie, Wrocław 1955.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.