Historia
Kościół w Ulesiu (Waldau) po raz pierwszy wzmiankowany był w 1389 roku. Na jego miejscu na przełomie XV i XVI wieku wzniesiono nową budowlę późnogotycką o cechach obronnych, pierwotnie posiadającą wezwanie św. Marcina. Już w 1534 roku kościół przejęła społeczność protestancka, która w 1632 roku poddała go przebudowie (więźba dachowa) oraz rozbudowie (zakrystia). Prace remontowe przy kościele odnotowane zostały w 1863 roku. W ich trakcie kościół powiększono o kilka aneksów. Następnie renowację prowadzono w 1900 roku, kiedy to odnowiono detale architektoniczne, wymieniono posadzkę, być może podwyższono też wieżę. Powojenne prace remontowe miały miejsce w 1964, 1991, 1998 i 2008 roku. Po 1945 roku kościół powrócił pod zarząd katolików, uzyskując nowe wezwanie Wniebowzięcia NMP.
Architektura
Kościół powstał jako trójnawowa, orientowana względem stron świata bazylika, posiadał więc okazałą formę jak na niewielką osadę. Składał się z czteroprzęsłowego korpusu nawowego i trójprzęsłowego, prostokątnego w planie prezbiterium. Do prezbiterium od północy została dostawiona niewielka zakrystia, do nawy południowej kruchta, a od zachodu na osi fasady usytuowana została czworoboczna wieża. Nawę i prezbiterium nakryły osobne wysokie i strome dachy dwuspadowe, o nieco niższej kalenicy nad częścią wschodnią. Całość otoczona została kamiennym murem z otworami strzeleckimi.
Ściany kościoła wzmocniono od zewnątrz przyporami, w narożnikach umieszczonymi pod skosem, wzdłuż ścian wyznaczającymi regularny rytm wertykalnych podziałów elewacji. Podział horyzontalny zapewnił jedynie cokół oraz gzymsy pod okapem dachu. Pomiędzy przyporami prezbiterium równomiernie przepruto wysokie, ostrołukowe, obustronnie rozglifione okna z maswerkami. Nawy oświetlały nieco niższe okna ostrołukowe, także obustronnie rozglifione. Najokazalsze okno trójdzielne na osi ściany wschodniej prezbiterium oflankowano dwoma nieco niższymi blendami ostrołucznymi. Ponad nim założono wykusz machikułowy, osadzony na trzech uskokowych wspornikach, a jeszcze wyżej trójkątny szczyt przebito szczelinowym otworem doświetlającym poddasze. Wejście do kościoła wiodło od strony naw bocznych.
Wnętrza kościoła nakryły sklepienia krzyżowo-żebrowe, w korpusie podtrzymywane przez sześć masywnych filarów wydzielających ostrołukowe arkady. Arkady te oprofilowano uskokami przedłużonymi na narożniki filarów. Podzieliły one przestrzeń na wydłużone, prostokątne przęsła w nawie głównej i zbliżone do kwadratów przęsła w wąskich nawach bocznych. Zarówno w prezbiterium jak i w nawie głównej przęsła rozdzielono żebrami jarzmowymi. Wszystkie żebra zakończono na ścianach równym ucięciem, bez wsporników. Korpus od prezbiterium oddzielony został szeroką, ostrołuczną arkadą tęczy.
Stan obecny
Kościół uniknął poważniejszych przekształceń nowożytnych, zachowując do czasów współczesnych wszystkie późnogotyckie części pierwotnego układu przestrzennego. Późniejsze stulecia powiększyły bryłę o kruchtę północną (początkowo kaplicę), wschodnią część zakrystii i neogotycki aneks po północnej stronie wieży. Z detali architektonicznych wyróżnia się wykusz machikułowy osadzony na wschodniej ścianie prezbiterium. Maswerki okienne, żebra sklepienne i inne detale były odnawiane i wymieniane w XIX i XX wieku. Część murów została przelicowana cegłą maszynową, zwłaszcza w partii cokołowej (bez zachowania oryginalnego wątku). Przebito kilka nowych otworów (np. okulus w przyziemiu wieży). Wewnętrzne elewacje pokrywają obecnie współczesne sztampowe malowidła.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół ewangelicki ob. katolicki parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP, L.Dobrzyniecki, nr 5496, Ulesie 2008.
Lutsch H., Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Liegnitz, Breslau 1891.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.