Historia
Wieś Tyniec po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1193 roku jako Tinech i Tinec, a następnie wspominana była kilkukrotnie w XIII stuleciu jako Tincia, Tynz czy Parua Tynczia. Znajdowała się wówczas w posiadaniu klasztoru kanoników regularnych z Wrocławia. Z ich inicjatywy w 1221 roku, wraz z aktem lokacyjnym wsi na prawie niemieckim, uposażony został pierwszy kościół. W 1353 roku odnotowano we wsi istnienie probostwa z dwoma włókami ziemi.
Późnogotycki kościół wzniesiono w Tyńcu Małym w latach 1493-1516, co uwieczniono inskrypcjami na fasadzie, zworniku zakrystii (niezachowanym) i sakramentarium. Przypuszczalnie jego fundatorami byli wrocławscy kanonicy, nadal dzierżący prawo patronatu we wsi (osada pozostawała własnością konwentu aż do 1810 roku).
Około 1585 roku kościół przejęty został przez protestantów, ale w 1654 roku powrócił w ręce społeczności katolickiej jako filia parafii w Domasławiu. W 1677 roku miały zostać wykonane nowe wejścia do kościoła wraz z kruchtą. Naprawy budowli prowadzono w 1706 i w latach 1721-1722. W 1746 roku kościół został ponownie podniesiony do rangi parafialnego. W 1752 roku został częściowo zbarokizowany, następnie w XIX i na początku XX wieku wielokrotnie był naprawiany. W 1931 roku przeprowadzono regotyzację wnętrza, przywrócono też ostrołukowe zamknięcia otworów okiennych. W 1995 roku rozebrano barokową, szachulcową kruchtę i na jej miejsce wzniesiono większą.
Architektura
Kościół wymurowany został z cegły w wątku gotyckim, z użyciem cegły zendrówki, nie tworzącej na elewacjach geometrycznych wzorów. Pojedyncza nawa założona została na planie zbliżonym do kwadratu. Po jej wschodniej stronie usytuowano węższe, prosto zamknięte prezbiterium, do którego północnej ściany dostawiono czworoboczną wieżę z zakrystią w przyziemiu. Wieżę zlicowano ze wschodnią ścianą prezbiterium. Jej górna część miała być konstrukcji drewnianej.
Od strony zewnętrznej mury nawy i prezbiterium kościoła wzmocnione zostały przyporami. W narożnikach umieszczono je pod skosem, za wyjątkiem wschodnich narożników nawy, gdzie przypory umieszczono prostopadle do osi wzdłużnej kościoła. Mury wieży i prezbiterium opięte zostały także cokołem z odsadzką. Elewacje ozdobiono tynkowanymi fryzami pod okapem dachów, a ponadto urozmaicono otworami maczulcowymi po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach. Nawę i prezbiterium przykryto osobnymi dachami dwuspadowymi, z charakterystycznymi dla gotyku stromymi połaciami i wysoko założoną kalenicą.
Wnętrze nawy pierwotnie przykrywał drewniany strop. Przypory przy prezbiterium wskazywałyby, iż zostało ono w okresie gotyku podsklepione lub przynajmniej planowano jego założenie. Oświetlenie wnętrza zapewniały ostrołuczne, obustronnie rozglifione okna. Prawdopodobnie zgodnie ze średniowieczną praktyką budowlaną, za wyjątkiem wieży, pozbawiona była ich północna elewacja. We wschodniej ścianie prezbiterium umieszczona została wnęka sakramentarium z obramieniem wykonanym z czerwonego piaskowca, zdobionym wałkami i tarczą herbową.
Stan obecny
Kościół posiada do dziś układ przestrzenny uzyskany w okresie późnego gotyku. Nowożytna jest przybudówka przy wieży, a współczesną konstrukcją jest kruchta zachodnia. Powiększone zostały okna, przebito też nowe, okrągłe otwory. Południowo – wschodni narożnik prezbiterium podparty jest dodatkową, masywną, nowożytną przyporą. Wnętrze posiada wystrój nowożytny, częściowo regotyzowany. Z lat 30-tych XX wieku pochodzi sklepienie zarówno w nawie jak i prezbiterium. Przekształcana była też arkada tęczy. Zachodni szczyt nawy dekorowany jest płyciną z datą 1493. We wschodniej ścianie prezbiterium zachowało się późnogotyckie sakramentarium ozdobione herbem i datą 1516.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny p.w. św. Jadwigi, B.Sebzda, nr 3572, Tyniec Mały 1998.
Lutsch H., Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau, Breslau 1889.