Historia
Osada Tuja, w czasach wielkiego komtura Friedricha von Wildenberga zwana Tuia, a później Tiege po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych około 1324 – 1330 roku. W 1345 roku wielki mistrz Ludolf König nadał wsi przywilej lokacyjny, w którym parafia obdarzona została jedynie dwoma wolnymi włókami ziemi.
Kościół św. Jakuba wzniesiony został w drugiej połowie XIV wieku. Drewno użyte do budowy jego prezbiterium ścięte zostało na przełomie 1376 i 1377 roku, natomiast do powstałej nieco później nawy i kruchty na przełomie 1377 i 1378. Najpóźniej, około końca XIV wieku, zbudowana została wieża, choć zapewne nie osiągnęła ona pierwotnie zakładanej wysokości.
W 1637 roku, w trakcie wizytacji kościół opisany został jako solidna budowla murowana z częściowo drewnianą wieżą. W 1694 roku odnowiono dach kościoła, a w 1729 roku proboszcz o nazwisku Barnicki rozpoczął remont wnętrza, kontynuowany po jego śmierci w 1730 roku przez Władysława Stokowskiego. W 1802 roku górna, drewniana część wieży została przebudowana, zaś w latach 1867 i 1868 odnowiono cały kościół. Następnie w 1894 roku prezbiterium oraz w 1901 roku nawa zostały przesklepione.
Architektura
Kościół św. Jakuba Apostoła wzniesiono na planie krótkiego prostokąta (14,5 x 12,6 metrów), po którego wschodniej stronie znalazło się węższe i nieco niższe prezbiterium o trójbocznym zamknięciu (11,5 x 8 metrów), a po stronie zachodniej ośmioboczna wieża o mieszanej konstrukcji murowano – drewnianej. Do północnej strony prezbiterium przystawiono dwuprzęsłową zakrystię, a do południowej ściany nawy dobudowano kruchtę.
Jako pierwsze zbudowane zostało prezbiterium, początkowo zamknięte od zachodu własnym szczytem. Po dobudowaniu nawy to ją zakończono szczytem, który podobnie jak szczyt kruchty oraz przypory ozdobiły sterczyny. Pomimo, iż całość budowli wzmocniona została licznymi uskokowymi przyporami, w średniowieczu najpewniej nie udało się założyć sklepień. Wnętrze kościoła oświetlały ostrołucznie zamknięte okna, w prezbiterium wypełniające prawie całą przestrzeń między przyporami. W nawie węższe otwory umożliwiły ozdobienie zewnętrznych elewacji blendami o identycznym wykroju jak okna. Nad wszystkimi poprowadzono gzyms, przebiegający także przez górne partie przypór.
Masywna wieża uzyskała 7 metrów zewnętrznej średnicy (3,6 metra w ośmiobocznym wnętrzu). Zarówno w jej gęsto rozmieszczonych przyporach jak i w elewacjach pozostawiono liczne otwory maczulcowe po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach. Ponadto gdzieniegdzie elewacje ozdobiono krzyżami z mocno wypalanych cegieł, zendrówek. Otwory okienne ze względu na małą ilość miejsca utworzono niewielkie, co nadało wieży obronnego charakteru, choć w przyziemiu osadzono duży, ostrołucznie zamknięty i bogato profilowany, uskokowy portal. Murowana część wieży nie została nigdy ukończona, musiała być nadbudowywana konstrukcją drewnianą.
Plan i wykonanie wiejskiego kościoła św. Jakuba ukazywały bardzo wyrafinowaną i wysokiej jakości architekturę. Powierzchnie ścian wszystkich elewacji zostały silnie podzielone przez elementy pionowe i poziome (przypory, cokoły, fryzy, blendy). Prezbiterium, nawa i wieża zachowywały swój własny charakter, ale też uzupełniały się nawzajem za sprawą dobrego dopasowania.
Stan obecny
Kościół pomimo licznych prac budowlano – remontowych zachował pierwotny, gotycki charakter. Gruntownie przebudowana została drewniana część wieży oraz wnętrze przykryte współczesnymi sklepieniami (choć naśladującymi formy gotyckie). W ostatnich latach zabytek poddano kompleksowej renowacji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Schmid B., Bau-und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Die Städte Neuteich und Tiegenhof und die lädlichen Ortschaften, Danzig 1919.