Historia
Budowę murowanego zamku rozpoczęli około 1338 roku Ludwik i Lamprecht von Wedel. Rycerski ród Wedlów, wywodzący się z miasta Wedel nieopodal Hamburga w Holsztynie, w starych źródłach często określanych mianem rycerzy rozbójników, począwszy od XIII wieku był na usługach margrabiów brandenburskich. Wedlowie dorobili się znacznych przywilejów i nadań ziemskich na południowych rubieżach Pomorza Zachodniego, w czasie podboju ziem położonych na wschód od Odry. Leonard von Wedel dowodził wojskami brandenburskimi i za wybitne zasługi został kasztelanem santockim, a jego synowie otrzymali w lenno ziemie podbite na Pomorzu (między innymi Świdwin, Złocieniec, Mielenko, Mirosławiec, Drawno, Polanów, Połczyn).
Zamek był ważnym punktem strategicznym z racji położenia na pograniczu Brandenburgii i ziemi Wałeckiej. Teren ten był przez wiele lat niestabilny pod względem politycznym. Liczne incydenty zbrojne, jakie miały miejsce na przestrzeni XIII i pierwszej połowy XIV wieku, powodowały znaczne zniszczenia i spustoszenia tych ziem. Dopiero polityka Kazimierza Wielkiego doprowadziła do normalizacji stosunków na pograniczu wielkopolsko-pomorskim. W 1365 roku Wedlowie złożyli hołd lenny królowi Polski, czego konsekwencją było formalne usankcjonowanie granicy polskiej na Drawie przez margrabiego brandenburskiego Ottona Gnuśnego w 1368 roku. Jednakże śmierć Kazimierza Wielkiego w 1370 roku sprawiła, że nowo odzyskany obszar nie został formalnie włączony w granice królestwa polskiego, pozostając z uwagi na sporne sprawy spadkowe, terenem licznych przetargów, utarczek i walk. Dopiero w 1391 roku stosunki prawno-polityczne tego regionu zostały ostatecznie ustalone na korzyść Polski, dzięki temu, że obszar ten wykupiony został przez Władysława Jagiełłę. Z racji swego położenia zamek i miasto nabrały dla Polski ważnego znaczenia strategicznego, jako twierdza stojąca na straży bezpieczeństwa na północno-zachodnich rubieżach. Były one również bazą wypadową wojsk polskich na przebiegającą w tym rejonie drogę, łączącą państwo krzyżackie z rejonem Brandenburgii, skąd nadchodziły posiłki wojskowe i materialne dla Krzyżaków. W utarczkach trwających do końca XIV wieku, brało udział po stronie polskiej rycerstwo tych ziem, między innymi Wedlowie pozostający na usługach polskiego króla.
W XV wieku zamek kilkakrotnie był oblegany przez Krzyżaków. W 1409 roku Wedlowie zdołali go obronić (choć zdobyte zostało chronione fosą, ziemnym wałem i palisadą Tuczno), jednak już po paru tygodniach musieli poddać. W rękach Krzyżaków zamek pozostał do 1411 roku, a ponownie zajęli go w 1436 oraz w 1458 roku, kiedy to został spalony. Ostatecznie Tuczno wróciło do Polski po podpisaniu drugiego pokoju toruńskiego w 1466 roku, a w kolejnych latach Wedlowie z Tuczna nabierali coraz większego znaczenia wśród szlachty polskiej, przede wszystkim dzięki małżeństwu Mateusza Wedla z Katarzyną Donaborską, wnuczką księcia raciborskiego i córką kasztelana z Rogoźna.
W latach 1542-1581 z fundacji Stanisława I Wedla-Tuczyńskiego dokonano renesansowej przebudowy zamku, jednak utrzymał on jeszcze swój warowny charakter. W latach 1608-1631 kasztelan poznański Krzysztof II Wedel-Tuczyński wybudował dwa nowe skrzydła i wtedy już pierwotna budowla obronna stała się rezydencją pałacową na planie podkowy. Dalsze, barokowe już przekształcenia, miały miejsce w połowie XVIII wieku i około 1846 roku, kiedy to gruntownej przebudowie uległo skrzydło zachodnie. Zabudowania zostały częściowo zniszczone w 1945 roku, a następnie spalone w 1947. Odbudowano je w latach 1966-1976.
Architektura
Zbudowany z cegły i kamienia, zamek usytuowano w bardzo dogodnym pod względem obronności miejscu, na wzniesieniu pomiędzy dwoma jeziorami. Grząskie bagna i podmokłe łąki oraz strome zbocza wzgórza zamkowego znakomicie podnosiły walory militarne. Panował on nad miastem, zabezpieczając równocześnie drogę łączącą Tuczno z Człopą, Mirosławcem i Wałczem. Na północ od zamku powstała osada, pełniąca w stosunku do niego rolę służebną (w 1331 roku otrzymała ona od Wedlów przywilej miejski na prawach magdeburskich).
Pierwotne założenie miało plan zbliżony do trapezu o bokach 28x35x36x39 metrów i składało się z muru obwodowego z bramą od północy oraz domu mieszkalnego. Ten ostatni stał przy kurtynie wschodniej i miał wymiary 15 x 35 metrów. Jego narożniki wzmocnione były potężnymi przyporami.
W XV wieku nastąpiła rozbudowa zamku. Naprzeciw istniejącego skrzydła mieszkalnego, przy murze zachodnim, wzniesiono nowy, podpiwniczony budynek o wymiarach w planie 8 x 11 metrów. W 1581 roku natomiast rozebrano najstarszy budynek mieszkalny i postawiono na jego miejscu nowe skrzydło rezydencjonalne z dwoma okrągłymi basztami.
Stan obecny
Obecny zamek został odbudowany po zniszczeniach z okresu drugiej wojny światowej i późniejszego pożaru w formach renesansowo-barokowych z początku XVIII wieku. Większość wnętrz, poza skrzydłem wschodnim, otrzymała nową formę. Obecnie w zamku ma są siedzibę Stowarzyszenie Architektów Polskich z centrum konferencyjnym, hotelem i restauracją.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Anders P., Łęcki W., Maluśkiewicz P., Słownik krajoznawczy Wielkopolski, Warszawa 1992.
Janocha H., Lachowicz F., Zamki Pomorza Środkowego, Koszalin 1990.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Radacki Z., Średniowieczne zamki na Pomorzu Zachodnim. Suplement do monografii z 1976 roku, „Materiały zachodniopomorskie. Nowa Seria”, t. II – III, zeszyt 2, 2005/2006.
Radacki Z., Średniowieczne zamki Pomorza Zachodniego, Warszawa 1976.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 2, architektura obronna, Kalisz 2011.