Historia
Pierwsza wzmianka o wsi Trzebcz odnotowana została w 1222 roku, kiedy to została nadana biskupowi pruskiemu Chrystianowi przez Konrada, księcia mazowieckiego. Parafia powstała prawdopodobnie pod koniec XIII wieku lub na początku XIV stulecia i wtedy też rozpoczęto budowę kościoła. Po II pokoju toruńskim z 1466 roku wieś wraz z kościołem stała się królewszczyzną, lecz już w 1505 roku Aleksander Jagiellończyk przekazał je na własność biskupom chełmińskim. Na początku XIX wieku kościół uzyskał nową drewnianą nadbudowę wieży, a w 1876 roku rodzina Ślaskich dobudowała zakrystię z rodową kaplicą grobową.
Architektura
Kościół średniowieczny składał się z krótkiego, jednonawowego korpusu o wymiarach 12,8 x 11,3 metrów, nieco węższego, czworobocznego prezbiterium po stronie wschodniej, wielkości 8,5 x 10,4 metrów, oraz wieży na osi elewacji zachodniej, murowanej z kamienia w dolnej części, powyżej pierwszej kondygnacji drewnianej. Z kamienia eratycznego wykonano także nawę, choć jej szczyty powstały już z cegły, bardziej podatnej na utworzenie gotyckiej dekoracji blendowej i sterczynowej. Prawdopodobnie po południowej stronie prezbiterium pierwotnie mieściła się gotycka zakrystia.
Elewacje zewnętrzne kościoła były bardzo proste, praktycznie pozbawione dekoracji, a także podpór, jedynie od południa nawę wsparto jedną przyporą usytuowaną na osi, a prezbiterium od północy jedną przyporą na styku z nawą. Ściany nawy przepruto dwoma ostrołucznymi oknami od północy i dwoma od południa, natomiast prezbiterium z każdej z trzech ścian pojedynczym, obustronnie rozglifionym oknem. Główną i właściwie jedyną ozdobą kościoła były ceglane, rozczłonkowane blendami szczyty, przy czym zachodni nawy przysłoniła wieża.
Wejście do kościoła wiodło od północy oraz od zachodu poprzez kruchtę w przyziemiu wieży. Wszystkie, łącznie z portalem wiodącym do zakrystii otrzymały ostrołuczne zamknięcia. Wnętrze nie zostało podsklepione w żadnej części i co więcej brak regularnie rozstawionych przypór wskazywałby, iż nie było ono nawet planowane.
Stan obecny
Kościół posiada dziś pierwotny układ przestrzenny i w większości bryłę, ale drewniana część wieży w obecnym kształcie pochodzi z XVIII/XIX wieku, obecna zakrystia po stronie południowej dobudowana została w 1876 roku (na miejscu średniowiecznej, po której pozostał ostrołuczny, sfazowany portal), neogotycka jest kruchta północna, współczesny jest też szczyt wschodni prezbiterium. Okna zachowały formy ostrołuczne, ale część z nich została powiększona.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.