Trzcińsko Zdrój – kościół Mariacki

Historia

   Pierwszy kościół farny w Trzcińsku (Schönfliess) wybudowany około trzeciej ćwierci XIII wieku. Jego okazałe rozmiary wskazywałyby, że powstał dla gminy miejskiej a nie wiejskiej, zapewne z fundacji znaczniejszych osobistości. Jako, że jeszcze w 1248 roku Trzcińsko według źródeł pisanych nie było miastem, a ziemia chojeńska wraz z Trzcińskiem przeszła w ręce margrabiów brandenburskich w latach 50-tych XIII wieku, fundacja oraz początek budowy musiał nastąpić około 1260 roku. Prace zapewne ukończono przed 1281 rokiem, gdy Trzcińsko było już miastem i wzmiankowano budowę na jego rynku jakiś konstrukcji. Kościoły w średniowiecznych miastach wznoszone były w pierwszej kolejności, fara musiała więc wówczas już stać.
   W pierwszej połowie XIV wieku nastąpiła przebudowa kościoła na budowlę halową, kiedy to wewnątrz murów obwodowych wstawiono filary i podzielono wnętrze na nawy. Z pracami tymi zapewne związany był odpust wydany w 1332 roku przez biskupa kamieńskiego, udzielony w celu zwiększenia liczby chętnych na wspomożenie finansowe przebudowy. Ponadto w okresie gotyku kościół powiększono o zakrystię, kruchtę i przywieżowe aneksy. Prawdopodobnie w XV wieku podwyższona została wieża.
   Od 1350 roku patronat nad kościołem farnym Trzcińska sprawowała fundacja kolegiacka z Myśliborza. Od początku XVI wieku miała przy nim działać szkoła. W okresie reformacji w kościele w Trzcińsku od 1536 roku działali duchowni ewangeliccy. Dlatego po jej upadku doszło do konfiskaty cennego wyposażenia kościoła, przekazanego margrabiemu brandenburskiemu, który miał wypłacić za nie odszkodowanie.
   W XVII wieku kościół podobnie jak całe miasto podupadł za sprawą wojny trzydziestoletniej, obciążeń finansowych, zarazy, pożarów. Przetrwał jednak ciężki okres bez większych zniszczeń strukturalnych. W latach 1883 – 1894 przy kościele prowadzono rozległe prace renowacyjne. Między innymi odnowiono wnętrze i dobudowano apsydę prezbiterialną. Po drugiej wojnie światowej kościół został rekonsekrowany pod nowym wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.

Architektura

   Kościół zbudowany został na cmentarnym placu po północnej stronie rynku miejskiego od którego oddzielony był wąskim blokiem zabudowy, z dala od miejskich murów obronnych. Jego mury obwodowe łącznie ze szczytem wschodnim wymurowano z granitowych kwadr, starannie obrobionych w narożach i obramieniach portali i okien. W XIV wieku przy rozbudowie również stosowano kamień, ale mniej starannie opracowany. W trakcie XV-wiecznej przebudowy wykorzystywana już była cegła, użyta miedzy innymi do podwyższenia wieży.
   Budowlę założono na planie prostokąta (38,3 x 15,8 metrów) jako trójnawową, pięcioprzęsłową halę bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium, z czworoboczną wieżą po stronie zachodniej. W XIV wieku przy wschodniej części ściany północnej dobudowana została niewielka zakrystia (nie zlicowana ze ścianą wschodnią), a po stronie południowej korpusu przystawiono przed wejściem kruchtę (która mogla pierwotnie być kaplicą). Ponadto poszerzono fasadę zachodnią poprzez dobudowanie do północnej i południowej ściany wieży aneksów. W XV wieku wieżę podwyższono wieńcząc ceglanym stożkowym hełmem.
   Proste elewacje bez przypór pierwotnie rozdzielone były ostrołucznymi oknami o granitowych obramieniach, rozmieszczonymi w ten sposób, iż nie pokryły się z późniejszym podziałem na przęsła, dlatego w okresie gotyku wykonano nowe, już ceglane otwory okienne. W XIII wieku przebity został też jeden okulus na zachód od wejścia południowego. Kolejne wejście znajdowało się w ścianie północnej i w przyziemiu wieży. Całość budowli przykryta została dwuspadowym dachem, od wschodu opartym na trójkątnym szczycie z piramidalnie rozmieszczonymi blendami ostrołukowymi i krzyżową w zwieńczeniu.
   Wewnątrz korpusu podział na nawy w XIV wieku zapewniły ośmioboczne filary, połączone profilowanymi uskokami arkadami, nie można jednak wykluczyć, iż szeroki aż na 13,3 metrów korpus był już w pierwszym etapie przedzielony. Przestrzeń podzielono na kwadratowe przęsła w nawie głównej i podłużne przęsła w nawach bocznych. Nawa główna nakryta została silnie wypiętrzonym sklepieniem ośmiodzielnym, za wyjątkiem ostatniego przęsła wschodniego, które wyróżniono sklepieniem gwiaździstym, czteroramiennym. Nawy boczne zwieńczono sklepieniami krzyżowo-żebrowymi.

Stan obecny

   Kościół zachował obwód pierwotnych murów granitowych, przysłoniętych częściowo po stronie wschodniej nowożytną, wieloboczną apsydą, a od zachodu nowożytną płytką kruchtą. W większości posiada układ przestrzenny i bryłę wczesnogotycką, rozwiniętą w czasach gotyckiej przebudowy. W ścianach północnej i południowej widoczne są jeszcze relikty XIII-wiecznych okien oraz zamurowane portale z tego okresu. Okna gotyckie zachowały się w lepszym stanie. Wewnątrz przetrwały średniowieczne sklepienia i filary międzynawowe.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Jarzewicz J., Gotycka architektura Nowej Marchii, Poznań 2000.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
Świechowski Z., Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku, Poznań 1950.