Historia
Kościół w Trutnowach (Trutenau), które po raz pierwszy zostały odnotowane pod nazwą „Uthatino” w dokumencie z 1308 roku, został zbudowany w pierwszej połowie XIV wieku. W tymże roku książę Władysław Łokietek nadał wieś synom niejakiego Unisława, choć już dwa lata później wykupił ją od nich zakon krzyżacki. Własność ziemską we wsi regulował przywilej z 1334 roku, w którym wielki mistrz Luther von Braunschweig przyznał Wilhelmowi Robarchowi prawo do lokacji. Ponadto obdarzył kościół parafialny i parafię 4 włókami ziemi zwolnionymi od wszelkich podatków. Hojne uposażenie i bogactwo wsi pozwoliły na budowę okazałego kościoła, powiększonego na przełomie XIV i XV wieku o trójnawowy korpus i wieżę.
Od około 1580 roku kościół stał się własnością gminy ewangelickiej. Pierwszy poświadczony źródłowo, nowożytny remont kościoła miał miejsce w 1622 roku. W 1673 roku na skutek gwałtownej burzy zawaliła się drewniana część wieży, odbudowana dopiero w 1702 roku. W XIX wieku prowadzono dalsze prace remontowe, w trakcie których wykonano między innymi ryglową lukarnę. Zniszczoną w 1945 roku wieżę po wojnie jedynie zabezpieczono. W latach 1947-1959 dokonano naprawy stropu i położono dach na koronie murowanej części wieży. W okresie 1976-1977 budowla przeszła kolejny remont, w trakcie którego rozebrano nowożytną kruchtę. W latach 2016-2017 odtworzono drewnianą część wieży z hełmem krytym gontem.
Architektura
Kościół uzyskał okazałą formę jak na wiejskie budowle sakralne, wzniesiono go bowiem jako orientowaną względem stron świata budowlę trójnawową o formie pseudobazyliki, czyli z nawą główną wyższą niż nawy boczne, lecz bez oświetlenia własnymi oknami. Korpus założono na planie kwadratu o wewnętrznej długości boków wynoszącej 13,5 metrów. Po stronie wschodniej sąsiadował on ze starszym prezbiterium na planie prostokąta o wymiarach 9,9 x 7,2 metra, do którego od północy przystawiona była zakrystia. Po stronie zachodniej znalazła się niska, czworoboczna, murowana podstawa wieży z bokami długości 10 metrów, której górna część była drewniana.
Prezbiterium, zakrystia, pierwotnie prawdopodobnie także korpus, opięte zostały przyporami, w narożnikach nawy rozmieszonymi prostopadle do siebie, a pozostałymi ukośnymi. Eleganckie i dokładnie opracowane elewacje prezbiterium przebito ostrołucznymi, profilowanymi oknami. Z nich wschodnie, osadzone na osi, oflankowano dwoma blendami o podobnym, ale nieco węższym kształcie. Pod okapem dachu oraz pomiędzy ścianą wschodnią a szczytem poprowadzono wysoki, tynkowany fryz. Sam szczyt podzielono pięcioma ostrołucznymi blendami rozmieszczonymi w układzie piramidalnym, oprofilowanymi podobnie jak okna.
Wnętrze korpusu podzielone zostało na nawy czterema ośmiobocznymi filarami o sfazowanej bazie i opaskach kapitelowych wykonanych z takim samym profilem. Opaski połączono z ostrołucznymi, uskokowymi arkadami, w ścianie wschodniej bezpośrednio wtopionymi w mur. Nawę główną oddzielono od prezbiterium arkadą tęczy – ostrołukową, uskokową, z zewnętrznym uskokiem lekko zagiętym poniżej archiwolty. Dwuprzęsłowe wnętrze prezbiterium przykryto sklepieniem gwiaździstym czteroramiennym o lekko spiczastym przekroju, z ceglanymi żebrami opuszczonymi na nadwieszane wsporniki.
Stan obecny
Kościół św. Piotra i Pawła choć posiada dziś malowniczy wygląd i okazałą bryłę o wciąż gotyckim charakterze, został częściowo przekształcony w okresie nowożytnym. Przemurowane zostały zwłaszcza ściany korpusu nawowego, w które od południa wstawiono duże, pięciodzielne okno – lukarnę ze szczytem konstrukcji ryglowej. Ponadto od północy powiększono lub przebito nowe okna. Odtworzona musiała także zostać drewniana część wieży, a wnętrze korpusu nawowego i prezbiterium pokryły nowożytne malowidła.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Landkreis Danzig, Danzig 1885.
Programu opieki nad zabytkami powiatu gdańskiego na lata 2020-2023, Pruszcz Gdański 2019-2020.