Historia
Osada Trumieje (pierwotnie Trumnya, Trumpnia, Trumpina, Tromenya, Trommeney, następnie Gross Tromnau) założona została po 1285 roku, kiedy to rycerz Dietrich Stange otrzymał od kapituły katedralnej w Kwidzynie 1200 włók, na których założył kilka wsi. Spośród nich Trumieje lokowane musiały być przed 1293 roku, gdyż wówczas Dietrich otrzymał potwierdzenie ich posiadania. Murowany kościół we wsi wzniesiono bez większych zakłóceń i zmian planu, ale dopiero w okresie największego rozkwitu budownictwa na terenie państwa krzyżackiego, około drugiego trzydziestolecia XIV wieku. Jedynie górne piętra wieży dobudowane zostały na późniejszym etapie, ale zapewne jeszcze w XIV stuleciu. Późnośredniowieczne i wczesnonowożytne losy budowli nie są znane, poza tym, że w pierwszej połowie XVI wieku przejęta została przez protestantów. Nowożytną renowację kościoła prowadzono w latach 1849 – 1851. W 1873 roku dobudowana została wieżyczka na sygnaturkę.
Architektura
Kościół zbudowany został z kamienia polnego oraz cegły w wiązaniu gotyckim, z której utworzono wyższe kondygnacje wieży, przypory i detale architektoniczne. Bryłę i układ przestrzenny budowli, stosunkowo rozwiniętą jak na kościoły w regionie (trójczęściowa forma), utworzyła pojedyncza nawa na planie prostokąta o wymiarach 13 x 10,9 metrów, wydzielone prezbiterium po stronie wschodniej, wielkości 11,4 x 9,4 metra z zakrystią prze ścianie północnej, oraz trzypiętrowa wieża na osi ściany zachodniej nawy. Wieża wzniesiona została na rzucie czworoboku o wymiarach 5,2 x 7,1 metra.
Mury kościoła opięte zostały przyporami, przy czym dwie wschodnie, narożne w prezbiterium umieszczono pod skosem, a pozostałe już prostopadle do osi wzdłużnej. Nietypowo nie ustawiono przypór przy zachodnich narożnikach nawy, jedynie parę od północy i południa mniej więcej w połowie długości i kolejną parę w narożnikach wschodnich. Wieżę wzmocniono dwoma najwyższymi, uskokowymi i najmasywniejszymi przyporami. Pomimo ich budowy żadna część kościoła nie została podsklepiona.
Ostrołukowe okna ze schodkowym ościeżem zewnętrznym oświetlały wnętrze kościoła od południa i wschodu, gdzie na osi umieszczono pojedynczy otwór. Powyżej niego ścianę oddzielono od strefy szczytu tynkowanym fryzem. Nawę i prezbiterium przykrywały osobne dachy dwuspadowe, oparte na szczytach i półszczytach (zachodnia część nawy). Tradycyjnie najokazalszą formę uzyskał wschodni szczyt prezbiterium, sześcioosiowy, nieco cofnięty w stosunku do ściany poniżej, przedzielony ciągłymi, ostrołukowymi blendami, rozmieszczonymi w układzie piramidalnym, ale z dwoma środkowymi o równej wysokości i zwieńczonymi blendą okrągłą. Na krawędziach szczytu osadzono stosunkowo masywne sterczyny.
Wejście do kościoła wiodło przez przyziemie wieży, w której ścianie zachodniej osadzono profilowany, ostrołuczny portal, flankowany dwoma ostro zakończonymi lizenami (motyw podobny do zastosowanego w kościele farnym w Grudziądzu). Z nieznanych powodów nie ukończono zwieńczenia nad portalem. Powyżej elewacje wieży horyzontalnie porozdzielały tynkowane fryzy, wertykalnie natomiast ostrołucznie zakończone blendy, najwyższe na poziomie drugiego piętra. Najwyższą, przeznaczoną na dzwony kondygnację wieży przedzielono z każdej strony dwoma ostrołucznymi przeźroczami. Wejście na pierwsze piętro możliwe było za pomocą schodów w grubości muru, wyżej zaś przedostawano się zapewne drabinami lub drewnianymi schodami.
Stan obecny
Zabytek posiada pierwotny układ przestrzenny, jedynie zakrystia została przedłużona ku zachodowi. Średniowieczna forma natomiast częściowo została zatarta na skutek całkowitej modernizacji większości okien w nawie i prezbiterium oraz usunięciu arkady tęczy wraz ze wschodnim szczytem nawy. Odnowiono także koronę murów i więźbę dachową, obecnie niższą niż w średniowieczu. Oryginalne, choć zamurowane okno zachowało się w ścianie wschodniej prezbiterium. Oprócz niego najlepiej zachowanymi partiami kościoła jest szczyt wschodni oraz wieża z portalem w przyziemiu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Marienwerder, östlich der Weichsel, red. J.Heise, Danzig 1898.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.