Historia
Wieś Tłokowo (Lokau) lokowana była w 1318 roku przez biskupa Eberharda, który uposażył miejscową parafię sześcioma wolnymi włókami ziemi. Murowany kościół wzniesiono w niej dużo później, prawdopodobnie około końca XIV wieku. W 1402 roku papież Bonifacy IX wydał odpust papieski związany z wykończeniem kościoła czy też jego utrzymaniem („ad conservacionem”). Nietypowo dochód z odpustu nie był przeznaczony na budowę kościoła, co wskazywałoby, iż był już wówczas w dużej mierze ukończony, a odpust miał na celu zmniejszenia długów oraz dalsze utrzymanie i wyposażenie budowli. W kolejnych latach XV wieku dobudowana została jedynie kruchta.
W okresie nowożytnym kościół prawdopodobnie unikał większych katastrof. W 1622 roku od wschodu dostawiono do niego kaplicę grobową, a pod koniec XVIII wieku drewnianą wieżę dzwonniczą. W bliżej nieznanym okresie XVII lub XVIII wieku przebudowano też szczyty kruchty i zakrystii. W tym czasie niestety powiększono także okna. W latach 90-tych XX wieku przeprowadzono prace konserwatorskie, mające na celu odsłonięcie malowideł ściennych i ich utrwalenie.
Architektura
Kościół wymurowany został z czerwonej cegły w wątku gotyckim, na niskim kamiennym cokole. Pierwotnie była to bezwieżowa, niewielka budowla salowa, wzniesiona na planie prostokąta o długości 21,9 metrów i szerokości 11,9 metrów, bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium. Przy wschodniej części ściany północnej usytuowano zakrystię, natomiast po stronie południowej kruchtę.
Murów kościoła nie wzmocniono przyporami, ale elewacje zewnętrzne zaprojektowano w niezwykle wyszukany sposób. Poprowadzono aż dwie opaski tynkowe: jedną pod okapem dachu, drugą poniżej poziomu okien. Ponadto na ścianach północnej, wschodniej i zachodniej umieszczono zdwojone, ostrołucznie zamknięte blendy, wszystkie otynkowane i podobnie jak opaski pokryte malowanymi oraz rytymi zdobieniami maswerkowymi (rozety wypełnione trójliśćmi i czwórliśćmi). Krótsze ściany kościoła zwieńczono siedmioosiowymi szczytami, z których każdy przedzielony został graniastymi lizenami na 16 pól blendowych, pierwotnie pokrytych malowidłami. Podział horyzontalny szczytów zapewniły tynkowane fryzy, zaś każdy ich stopień zwieńczono małą wimpergą z kolistym otworem.
Oświetlenie kościoła zapewniały średniej wielkości okna ostrołuczne, w tym umieszczone na osi ściany wschodniej okno o uskokowym ościeżu. Być może w ścianie północnej okien pierwotnie w ogóle nie było. Wejście wiodło od południa poprzez wspomnianą kruchtę i od zachodu. Przykryte drewnianym stropem wnętrze ozdobiono fryzem maswerkowym malowanym na czerwono i niebiesko oraz cyklem pasyjnym.
Stan obecny
Kościół zachował mury obwodowe korpusu, kruchty i zakrystii wraz z bogatą dekoracją (fryzy, płyciny z wciąż widocznymi pozostałości malowideł maswerkowych). Przetrwały także okazałe jak na niewielką, wiejską budowlę gotyckie szczyty korpusu, choć zachodni jest przysłonięty XVIII-wieczną wieżą. Szczyt kruchty został przekształcony, niestety również okna w ścianach wzdłużnych zostały całkowicie zmodyfikowane w okresie baroku. We wnętrzu zachowały się fragmenty gotyckich polichromii z połowy XV wieku, a także dekoracje maswerkowe ryte w tynku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Ermland, red. A.Boetticher, Königsberg 1894.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.