Historia
Kościół wybudowano w połowie XIV wieku na miejscu starszej, drewnianej świątyni, która mogła funkcjonować już w 1255 roku, gdy Szydłów został po raz pierwszy odnotowany w dokumencie Bolesława Wstydliwego, a także w latach 1325-1327, kiedy to wzmiankowany był miejscowy pleban. Kościół gotycki ufundowany i uposażony został przez króla Kazimierza Wielkiego, zapewne w związku z lokacją miasta jaka miała miejsce w 1329 roku, za życia Władysława Łokietka. Według tradycji przekazanej przez Jana Długosza król miał wznieść świątynię jako zadośćuczynienie za śmierć kanonika Marcina Baryczki, utopionego w Wiśle na królewski rozkaz za zbyt śmiałe upominanie monarchy w związku z jego rozwiązłym stylem życia.
Na przełomie XVI i XVII wieku kościół został powiększony o kaplicę północną i kruchtę zachodnią. W 1630 roku uległ zniszczeniu podczas pożaru miasta. Okres wojen szwedzkich, w czasie których Szydłów znów ucierpiał, nie sprzyjał odbudowie. Kościół ponownie ucierpiał w 1655 roku, prawdopodobnie też przez wiele lat pozostawał bez nakrycia dachem, co przyczyniło się do zawalenia przepalonych i wystawionych na złe warunki pogodowe sklepień. Ocalało jedynie, dzięki małej rozpiętości i znacznej grubości murów, sklepienie nad zakrystią i kaplicą północną. Odbudowa kościoła trwała do około 1671 roku.
W 1872 roku nastąpił ostatni etap rozbudowy fary, powiększonej o bezstylową kruchtę południową. W 1944 roku doznała ona wraz z całym kościołem i miastem dużych zniszczeń na skutek działań militarnych drugiej wojny światowej. Paradoksalnie jednak przyczyniło się to do przywrócenia w latach 1945 – 1948 pierwotnego wyglądu budowli, bowiem po przeprowadzeniu badań usunięto nowożytne przybudówki i zrekonstruowano na podstawie zachowanych reliktów sklepienia.
Architektura
Kościół wybudowany został z cegły w wątku gotyckim, przy wykorzystaniu wypalanej do czarnego koloru zendrówki oraz piaskowca używanego do utworzenia detali architektonicznych. Został zorientowany względem stron świata, a więc jego prezbiterium umieszczono po stronie wschodniej, i usytuowany w południowo – wschodnim narożniku miasta, w bliskiej odległości od murów obronnych. Użycie cegły jako budulca wyróżniło kościół od pozostałych najważniejszych, kamiennych zabudowań Szydłowa.
Kościół powstał jako budowla dwunawowa, halowa, na planie prostokąta, z wielobocznie zamkniętym prezbiterium po stronie wschodniej, do którego od północy przystawiono zakrystię, również wielobocznie zamkniętą na wschodzie oraz wyposażoną w wieloboczną wieżyczkę schodową po stronie zachodniej. W pobliżu kościoła, po stronie południowo – wschodniej, usytuowano przylegającą do murów obronnych dzwonnicę, mylnie identyfikowaną z basztą.
Od strony zewnętrznej kościół wzmocniony został uskokowymi przyporami, w narożnikach umieszczonymi pod skosem. Na przypory przeciągnięty został opinający całą budowlę cokół oraz profilowany gzyms kapnikowy, przy czym ten ostatni zakrzywiono ku górze w miejscach portali. Ponadto utworzono profilowany gzyms pod okapami dachów. Dwuspadowy dach korpusu od zachodu osadzono na wysokim, trójkątnym szczycie, zdobionym piramidalnie ułożonymi blendami ostrołucznymi i kolistymi. Oświetlenie kościoła zapewniały ostrołukowe, obustronnie rozglifione okna w ciosowych obramieniach, w zakrystii zwieńczone trójlistnymi maswerkami, w nawach i prezbiterium wypełnione prostymi krzyżami.
Wejście do nawy kościoła wiodło ostrołucznie zamkniętymi, bogato profilowanymi portalami: zachodnim na osi oraz południowym. Oba ozdobiono kolumienkami o kapitelach z rzeźbionymi motywami roślinnymi. Wewnątrz korpusu sklepienie oparto na dwóch ośmiobocznych filarach. Oddzielone ostrołuczną arkadą tęczy prezbiterium także było przykryte sklepieniem, zapewne w układzie krzyżowo – żebrowym. W zakrystii sklepienie krzyżowo – żebrowe opuszczono na wsporniki z dekoracją maswerkową oraz spięto zwornikami z płaskorzeźbioną dekoracją roślinną i herbową.
Stan obecny
Kościół na skutek powojennej odbudowy posiada dziś w większości czystą stylistycznie, gotycką sylwetkę. Elementem późniejszym jest jedynie kaplica północna, choć poza półkolistymi oknami i portalem nie odstaje ona zbytnio charakterem od średniowiecznej części budowli. Wewnątrz nowożytne formy ma sklepienie nad prezbiterium. Spośród pierwotnych detali architektonicznych uwagę zwracają oba portale wejściowe do korpusu nawowego (południowy obecnie zamurowany), sklepienie zakrystii czy odnowione gzymsy i ościeża okienne. Sklepienie w korpusie nawowym zostało zrekonstruowane na podstawie odkrytych cokołów filarów. Malowniczości budowli nadają pokryte gontem dachy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.