Szestno – kościół św Krzyża

Historia

   Podzamkowa osada Szestno (Seehesten) przywilej lokacyjny uzyskała w 1401 roku. W akcie tym miejscową parafię uposażono czterema wolnymi włókami ziemi. Prawdopodobnie miejscowej społeczności początkowo wystarczać musiał kościół drewniany, gdyż do budowy murowanej świątyni, jednej z najbardziej wysuniętych na wschód gotyckiej budowli sakralnej w państwie krzyżackim, przystąpiono dopiero w drugiej połowie XV wieku.
   W drugiej połowie XVI wieku kościół miał podupaść, a mocno zniszczony został na skutek pożaru z 1619 roku. W trakcie odbudowy, zakończonej ostatecznie w 1639 roku, rozebrano nawy boczne i zakrystię, musiano ponownie wznieść ścianę północną i odrestaurować wnętrze. Podwyższono wówczas także i raz jeszcze zadaszono wieżę. W XVIII wieku dobudowana została nowożytna zakrystia, zaś w latach 1937 – 1939 przeprowadzono renowację całej budowli.

Architektura

   Kościół pierwotnie był orientowaną względem stron świata budowlą trójnawową, z długim na 15,8 metrów trójprzęsłowym korpusem, z prostokątnym prezbiterium o wymiarach 8,7 x 11,5 metra po stronie wschodniej i z czworoboczną wieżą od zachodu o wymiarach 10,6 x 11,6 metra. Po północnej stronie prezbiterium prawdopodobnie znajdowała się średniowieczna zakrystia. Budowla została posadowiona na fundamencie z kamieni polnych łączonych zaprawą wapienną i wzniesiona z cegieł, za wyjątkiem najniższej, kamiennej kondygnacji wieży, która charakteryzowała się wyjątkowo masywnymi murami o grubości około 2,5 metrów. Układ całej budowli był bardzo nietypowy jak na wiejską świątynię na ziemiach zakonu krzyżackiego.
   Prezbiterium wzmocnione zostało dwoma narożnymi przyporami usytuowanymi pod skosem, choć w jego wnętrzu nie zostało założone sklepienie. Elewacje zewnętrzne i wewnętrzne pozostawiono gładkie, jedynie w ścianie wschodniej od środka utworzono trzy ostrołuczne płyciny, a od południa dwa okna. Dach prezbiterium oparto od wschodu na siedmiosiowym, schodkowym szczycie z ciągłymi blendami rozdzielonymi trójkątnymi w przekroju lizenami.
   Korpus na nawy dzieliły filary o przekroju krzyża, niosące ostrołuczne, uskokowe arkady. Zarówno nawę główną jak i zapewne wąskie nawy boczne przykrywał drewniany strop. Wejście do nawy prawdopodobnie możliwe było przez nawę boczną, a także portalem w przyziemiu wieży. Wieżę ozdobiły pasy blend o jedno, dwu i trójdzielnych zwieńczeniach, rozdzielone tynkowanymi fryzami które zakończono tuż przed narożnikami.

Stan obecny

   Z okresu średniowiecza do czasów współczesnych zachowała się wieża (jej górne piętra mimo, iż wzniesione w stylistyce gotyckiej mogą być późniejsze), południowe arkady międzynawowe (zamurowane i stanowiące część ściany południowej dzisiejszej nawy), a także prezbiterium bez ściany północnej. Całkowicie przebudowana została także północna ściana obecnej nawy. Częściowo zmodyfikowany został szczyt wschodni, pozbawiony schodków i z lizenami zakończonymi nowożytnymi sterczynami. Zakrystia po stronie wschodniej i kruchta po stronie północnej są budowlami nowożytnymi.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Masuren, red. A.Boetticher, Königsberg 1896.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.