Historia
Kościół Wniebowzięcia NMP i św. Jakuba zbudowany został w pierwszej połowie XV wieku, w osadzie która prawa miejskie uzyskała pod koniec XIII wieku, a w 1401 roku otrzymała prawo magdeburskie. Wówczas w Szadku funkcjonował jeszcze starszy, pierwszy kościół, spalony przez krzyżaków w 1331 roku, rekonsekrowany przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława w 1335 roku.
Kościół późnogotycki z pewnością był już w ogólnym zrębie gotowy w 1451 roku, gdyż wówczas Jan Niemiec z Wrocławia miał wykonać za 32 grzywny takie same malowidła jak w Tumie pod Łęczycą. Prace wykończeniowe ciągnęły się jednak do lat 90-tych XV wieku, bowiem w 1481 roku cieśla Andrzej z Warty wykonywał prace za 70 grzywien i 17 beczek piwa, w 1483 roku zastąpił go niejaki Jurka ze Lwowa, a w 1487 roku murarz Maciej z Wielunia otrzymał za wypalenie dachówek i cegieł na reperacje 115 grzywien. W pierwszej połowie XVI wieku w kościele założono późnogotyckie sklepienia, a także dobudowano kaplicę i skarbiec przy zakrystii.
W 1778 roku kościół i dzwonnicę poddano gruntownej renowacji, przy czym ta druga została przy okazji nadbudowana. W 1802 roku kościół spłonął. Jeszcze w 1825 roku jego filary międzynawowe oraz sklepienia nie były naprawione. W 1868 roku dobudowano kruchtę północną i zachodnią, zaś w 1905 roku kruchtę południową. Prace po 1868 roku wiązały się z prowadzoną w stylistyce neogotyckiej odbudową po kolejnym pożarze.
Architektura
Kościół uzyskał formę budowli trójnawowej, czteroprzęsłowej, na planie nieregularnego czworoboku zwężającego się ku zachodowi. Po stronie wschodniej korpusu utworzono dwuprzęsłowe prezbiterium o szerokości nawy głównej, zamknięte przęsłem wielobocznym (pięć ścian ośmioboku). Po stronie północnej prezbiterium usytuowana została zakrystia ze skarbczykiem, natomiast po stronie północnej korpusu umieszczono prostokątną kaplicę. Kościół prawdopodobnie pierwotnie projektowany był jako bazylika, ale ostatecznie ukończony został w formie hali.
Całą budowlę, łącznie z zakrystią i kaplicą, opięto przyporami, w zachodnich narożnikach umieszczonymi pod skosem, ale już w narożnikach wschodnich korpusu oraz w narożnikach zakrystii i kaplicy ułożonymi prostopadle do osi wzdłużnej. Pomiędzy nimi przebito wysokie, ostrołucznie zamknięte okna. Podobnie ostrołukami zamknięto portale wejściowe, z których zachodni oraz wiodący z prezbiterium do zakrystii uformowano z cegły o jednym wałku, zaś z nawy do kaplicy wałkiem z obu stron. Elewację zachodnią ozdobiono symetrycznie rozłożonymi po bokach wejścia wnękami o ostrołucznych wykrojach i wypełnieniach tynkowych. Fasadę zamknięto trójkątnym, siedmioosiowym szczytem rozczłonkowanym wąskimi, uskokowymi blendami oraz sterczynami. Podobnym szczytem zwieńczono ścianę wschodnią korpusu, zaś półszczyt zakrystii zredukowano do półłucznych blend. Szczyt zachodni od dolnej partii fasady rozdzielał fryz z układanych na skos cegieł. Z pozostałych stron korpusu i prezbiterium pod okapem dachu poprowadzono fryz tynkowany.
Wewnątrz korpusu podział na nawy zapewniły czworoboczne filary o dwuuskokowych narożnikach, podpierające ostrołukowe, profilowane uskokami arkady z odsadzką u nasady. W prezbiterium i korpusie w połowie XVI wieku założono sklepienie sieciowo – gwiaździste, w zakrystii i skarbczyku kolebkowe, w kaplicy sieciowe. Żebra sklepień korpusu wtopiono bezpośrednio w ściany, w prezbiterium natomiast osadzono na wspornikach. Elewacje wewnętrzne kościoła w średniowieczu pokryte były figuralną dekoracją malarską. Światło padało na nią przez duże, obustronnie rozglifione i ostrołucznie zamknięte okna.
Na południe od kościoła wzniesiono wolnostojącą, trójkondygnacyjną dzwonnicę, zbudowaną na planie kwadratu o bokach 9,5 x 9,5 metra, opiętą w narożach przyporami. Ściany wieży podzielono w pionie blendami o uskokowych krawędziach, każdą z elewacji na dwie symetryczne części. W przyziemiu ściana poszerzona została od zewnątrz na głębokość lizeny, zaś pod okapem umieszczono profilowany gzyms uskokowy z jednym ćwierćwałkiem. Wewnątrz poszczególne kondygnacje rozdzielono drewnianymi, płaskimi stropami. Otwory okienne zamknięto ostrołukami, a na ostatnim, obniżonym piętrze przebito małe otwory eliptyczne. Ostrołuczny portal wejściowy umieszczono po stronie północnej.
Stan obecny
Kościół zachował się do czasów współczesnych w bardzo dobrym stanie, dzięki czemu należy do najcenniejszych zabytków na terenie ziemi sieradzkiej. Przetrwała późnogotycka bryła i układ przestrzenny, powiększony o neogotyckie kruchty od południa i zachodu (przy korpusie) i północy (przy zakrystii). W czasie nowożytnej renowacji uzupełnione zostały sterczynami i okrągłymi przeźroczami szczyty. Niektóre okna przekształcono (skarbczyk) lub zamurowano (prezbiterium). Wieża została podwyższona i przebito w niej nowe wejście. Wewnątrz widoczne są późnogotyckie sklepienia z połowy XVI wieku. Z dawnego wyposażenia zachowała się częściowo gotycka polichromia na środkowych filarach międzynawowych, ukazująca między innymi Ukrzyżowanie, św. Franciszka z pejzażem i architekturą w tle i śpiącym zakonnikiem. Ponadto na ścianie południowej nawy przetrwały malunki przedstawiające biskupa i diabły.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.