Historia
Zamek został wzniesiony przez zakon joannitów po 1377 roku i pełnił funkcję siedziby komandorii. Na jego budowę zakon otrzymał zgodę od książąt szczecińskich: Świętobora I i Bogusława VII, dlatego miał być otwarty dla książąt i ich drużyn. W wypadku wojny załoga zamku miała stanąć w obronie granic księstwa, a z kolei książę przyrzekł wyzwolić zamek, gdyby zdobyły go obce wojska. Zabronione były wyprawy zbrojne zakonników bez zgody księcia.
W 1382 roku dokument mówi o przeniesieniu komendanta Henryka von Güntersberg z Suchania do Swobnicy, ale dopiero w dokumencie z 1406 roku pojawił się dowódca zamku Wildenbruke. Pożyczki zaciągnięte przez książąt szczecińskich od komendanta Swobnicy w 1383 roku, a później u baliwa Detlefa von Wallmoden, świadczą o bogactwie miejscowych komandorii zakonu pod koniec XIV wieku.
W XV wieku zamek został rozbudowany. Wzniesiono wówczas dwa dodatkowe skrzydła, budynek bramny i podwyższono wieżę. W 1600 roku skrzydło wschodnie podwyższono o dodatkowe piętro, co zapoczątkowało przekształcanie zamku w rezydencję mieszkalną kosztem jego obronności, choć jeszcze w połowie XVI wieku zamek był dobrze zaopatrzony w uzbrojenie. Znajdowały się wówczas na nim 4 hufnice i 4 puszki na ganku północnym, 2 ciężkie hakownice i 1 półfalkona w wieży, 2 ciężkie hakownice w bramie na podzamczu oraz 28 hakownic i 4 rusznice w zbrojowni. W wieży przechowywano dodatkowo tonę prochu, pięć par zbroi, 27 halabard, 3 topory, kolczugi, 1000 kul i 10 form do odlewu kul.
W 1648 roku, po wojnie trzydziestoletniej joannici zostali usunięci, a ich miejsce zajął ród margrabiów von Hohenzollern z Schwedt. W 1730 roku zamek przekształcono w barokową rezydencję myśliwską. Rozbiórce uległy wtedy skrzydła północne i południowe. Na miejscu dawnego domu mieszkalnego wybudowano zaś pałac. W 1954 roku zamek został zdewastowany.
Architektura
Zbudowany na półwyspie zamek z trzech stron otaczała woda jeziora, a z czwartej dodatkowe wzmocnienie zapewniała fosa odcinająca półwysep od lądu stałego. Za nią rozciągało się przedzamcze o funkcji gospodarczej, bronione przez kolejny nawodniony przekop o szerokości 25 metrów i obwarowania drewniano – ziemne.
Zamek główny postawiono na planie kwadratu o boku 50 metrów. Fundamenty i cokół o wysokości 1,5 metra wykonano z kamieni narzutowych, a pozostałe mury z cegły zendrówki. Czworobok murów osiągał wysokość 15 do 18 metrów. Grubość murów dochodziła u podstawy do 2,5 metra. Górą obiegał je ganek z krenelażem. Brama wjazdowa znajdowała się w kurtynie zachodniej, wychodzącej w stronę podzamcza. Zaopatrzona była w dwukondygnacyjny budynek bramny z izbą na piętrze i pomieszczeniem dla straży w przyziemiu.
Od strony północnej wznosił się krótki, podpiwniczony, dwukondygnacyjny dom mieszkalny o wymiarach 7×10 metrów. Na jego piętrze znajdowała się kaplica (dwukondygnacyjna), zbrojownia, która pierwotnie, przed wzniesieniem skrzydła wschodniego była refektarzem i izby mieszkalne. Budynek posiadał dwie piwniczki (2,3 x 7 metrów każda), oddzielone ścianą działową i przykryte sklepieniem kolebkowym. Wschodnią oświetlało schodkowo opadające w głąb okienko.
W narożniku północno – zachodnim ulokowano, wtopioną w zewnętrzne lico murów, masywną wieżę liczącą 31 metrów wysokości. Dołem była ona czworoboczna na rzucie kwadratu o boku 12,3 metrów, a w górnej części cylindryczna. Część graniasta miała 11 metrów wysokości, cylindryczna natomiast 20 metrów. W dolnej części wieży znajdował się głęboki na 10 metrów i pozbawiony światła loch więzienny o przestrzeni 3 x 3,5 metra. Wieńczyło go sklepienie krzyżowo – żebrowe. Druga, kolista kondygnacja o średnicy 4,8 metrów zaopatrzona była w trzy prostokątne komory strzelcze o wymiarach 1,5 x 2,2 metra. Same otwory strzelcze były szczelinowe o szerokości 18 cm i wysokości 100 cm, nierozglifione. Po drabinie wchodziło się na trzecią kondygnację w której znajdowało się blokowane belką wejście do wieży. Znajdowały się tam również dwie, nieco węższe komory strzelcze (po 80 cm szerokości) oraz wykonana w murze cylindryczna komora z kopulastym przesklepieniem, dostępna przez właz. Służyła ona zapewne jako piec do wypieku chleba w trakcie oblężeń. Czwartą kondygnację, osiąganą również za pomocą drabiny, przykryto stożkowym sklepieniem. Jej dwie strzelnice skierowane były na bramę i podzamcze, a trzecia na północny – wschód. Wielkość komór i otworów strzelczych była tam podobna do tych z drugiej kondygnacji. Po stronie północnej dodatkowo usytuowano latrynę. Na piątą kondygnację prowadziła klatka schodowa umieszczona w grubości muru. Piętro to różniło się od pozostałych. Z klatki schodowej wchodziło się do komory strzelczej, a następnie przechodziło do obejścia wokół stożkowatego sklepienia. Rozmieszczono tam kolejnych 6 stanowisk obronnych z czego trzy otwory skierowano w stronę bramy zamkowej (w tym dwa w jednej komorze), a pozostałe cztery otwory w równych odstępach (w dwóch komorach) na inne strony. Ich cechami charakterystycznymi była duża obszerność, zindywidualizowanie oraz zaopatrzenie każdej w aneks i niszę na amunicję. Wieża dostępna była wyłącznie z zachodniego ganku straży, za pomocą przerzucanej, dwumetrowej kładki. Wejście znajdowało się na wysokości 16 metrów nad poziomem dziedzińca.
W XV wieku powstało dwukondygnacyjne skrzydło wschodnie (8,6 x 36,6 metrów), przyległe do starszego domu i zajmujące całą długość kurtyny. Na każdej kondygnacji skrzydło podzielone było na trzy pomieszczenia. Na parterze znalazła się tam sypialnia komendanta, komnata komendanta i tak zwana izba dworska. Na pierwszym piętrze urządzono pokój gościnny z trzema komorami sypialnymi, apartament książęcy i dwie bezokienne sypialnie (zapewne w miejscu gdzie przylegało skrzydło południowe). W dwóch trzecich skrzydło to było podpiwniczone. Pod izbą dworską znajdowała się piwnica o wymiarach 8,2 x 11,3 metra, pod komnatą komendanta dwusłupowa piwnica ze sklepieniem krzyżowym o powierzchni 8,5 x 12,,4 metra. Pomieszczenia nad tymi piwnicami mogły mieć podobne wymiary i układ. Przy sypialni komendanta znajdował się niewielki aneks – komora o wymiarach 1,3 x 1,2 metra z trzema prostokątnymi niszami, prawdopodobnie służącymi jako skarbiec.
Gospodarczo – mieszkalne skrzydło przy południowej kurtynie wzniesiono także w XV wieku. Na parterze mieściło ono kancelarię, kuchnię, piekarnię, browar i łaźnię, a na piętrze izbę krawiecką i warsztaty. Wysokość wszystkich skrzydeł sięgała 9 metrów, co znaczyłoby, iż gzymsy odpowiadały poziomowi ganków straży w koronie murów. Brak odpływów wody pod blankami skłania do przypuszczeń o wspólnym ich przykryciu dachami budynków.
Stan obecny
Zamek pozostający przez długi czas w prywatnych rękach nierzetelnego właściciela stopniowo popadał w coraz większą ruinę i groził całkowitym zawaleniem. Dopiero w 2011 dzięki zaangażowaniu Stowarzyszenia Zamek Swobnica, zabytek został odebrany panu von Lenart i można było zacząć prace ratunkowe, zadaszono budynek pałacu i wyremontowano wieżę zamkową. Zamek stopniowo przystosowywany jest do zwiedzania. Z pierwotnego założenia przetrwała wieża główna, piwnice skrzydła wschodniego, aneks w murze południowym oraz fragment piwnic w północno – wschodnim narożniku zamku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Radacki Z., Średniowieczne zamki Pomorza Zachodniego, Warszawa 1976.