Historia
Kościół Wniebowzięcia NMP w Świerzawie (Schönau an der Katzbach) zaczęto budować na początku lat 80-tych XIV wieku. W 1381 roku księżna świdnicka Agnieszka zatwierdziła jego uposażenie, natomiast rok później przeniesiono do niego święte sakramenty. Wówczas ukończone było jedynie prezbiterium, zamknięte od strony zachodniej drewnianą ścianą. Prace nad dalszą częścią kościoła trwały w pierwszej połowie XV wieku, musiano go także odbudowywać po zniszczeniach z okresu wojen husyckich z 1428 i po pożarze z 1487 roku. Wtedy też dobudowano wieżę przy narożniku nawy i prezbiterium.
Pierwszym znanym plebanem kościoła był niejaki Hartmanno de Hoberg, odnotowany źródłowo w 1390 roku. Budowla pełniła wówczas funkcje parafialne, utrzymywane do końca średniowiecza. W 1555 roku kościół przeszedł na własność kongregacji protestanckiej, co zapewne wiązało się z jego pierwszymi nowożytnymi przekształceniami, głównie wystroju i wyposażenia. Katolicy odzyskali kościół w czasie kontrreformacji w połowie XVII wieku, kiedy to opiekę nad nim przejęli jezuici.
W 1762 roku kościół został zniszczony na skutek pożaru. Spłonął dach wraz z więźbą dachową, ale ocalały solidne mury i sklepienia budowli. Świątynię restaurowano w XIX wieku, prace konserwatorskie prowadzono też w 1901 roku, lecz niestety połączone były one z częściową przebudową zabytku, powiększonego o kruchtę i aneks przy zakrystii. W latach 1976-1977 przeprowadzono remont dachów kościoła.
Architektura
Kościół zbudowany został z kamienia łamanego, przy wykorzystaniu ciosów do utworzenia detali architektonicznych. Otrzymał formę orientowanej względem stron świata pięcioprzęsłowej pseudobazyliki, czyli budowli o trzech nawach, z nawą główną wyższą niż nawy boczne, lecz nie posiadającą własnych okien. Po stronie wschodniej usytuowano dwuprzęsłowe prezbiterium o szerokości równej nawie środkowej, z wielobocznym zamknięciem o pięciu bokach ośmioboku. Od północy przystawiono do niego prostokątną w planie, piętrową zakrystię, a od południa czworoboczną wieżę, wzniesioną na styku z korpusem nawowym.
Całość budowli poza fasadą zachodnią, wieżą i zakrystią wzmocniono przyporami, pomiędzy którymi przepruto ostrołukowe, obustronnie rozglifione okna z gotyckimi, dwudzielnymi maswerkami. Ponadto mury kościoła opasano profilowanym cokołem oraz gzymsem kapnikowym. Wejście wiodło od południa i zachodu, poprzez profilowane portale z nadwieszanymi na wspornikach wimpergami formowanymi w ośle grzbiety. Wimpergi ozdobiono żabkami i kwiatonami umieszczonymi w zwieńczeniach. Portal południowy dodatkowo oflankowano płaskorzeźbionymi sterczynami, zaś w jego tympanonie zastosowano motyw winnej latorośli.
Wewnątrz pięć przęseł korpusu nawowego z czterema parami ośmiobocznych w przekroju filarów zwieńczono sklepieniem krzyżowo – żebrowym, podobnie jak trzy przęsła prezbiterium, z których skrajne wschodnie otrzymało dwa dodatkowe żebra (sklepienie sześciodzielne). Bogatszym, późnogotyckim sklepieniem gwiaździstym przykryto zakrystię. Żebra o odmiennych profilach w korpusie i prezbiterium spięto okrągłymi zwornikami, osadzono na wspornikach ostrosłupowych i płaskorzeźbionych na kształt ludzkich i zwierzęcych głów. Nawę główną oddzielono od prezbiterium ostrołuczną arkadą tęczy. Arkady międzynawowe sfazowano, po stronie wschodniej i zachodniej nadwieszono.
Stan obecny
Kościół zachował gotycki układ przestrzenny oraz w większości bryłę, choć powiększono go o kilka nowożytnych aneksów: południową kruchtę, przedsionek przy zakrystii, przybudówkę przy środkowym przęśle nawy północnej. Na początku XX wieku podwyższone zostały też mury obwodowe i przekształcone szczyty, a na piętrze zakrystii założono sklepienie kolebkowe. Barokową formę ma obecnie hełm wieży. Uwagę zwracają zachowane dwa portale wejściowe, zwłaszcza bogato zdobiony portal południowy, a także sklepienia w korpusie, prezbiterium i na parterze zakrystii. Spośród średniowiecznego wyposażenia zachowała się jedynie późnogotycka chrzcielnica i płaskorzeźba z XVI wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Lutsch H., Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Liegnitz, Breslau 1891.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.