Historia
W 1292 roku książę Bolko przeprowadził lokację i połączenie możnowładczej osady na lewym brzegu Oławy, tzw. Starego Miasta, oraz osady przy kościele św. Gotarda, nadając wójtostwo nowo powstałego Strzelina niejakiemu Zygfrydowi. Dziedziczny wójt stał na czele miasta do połowy XIV wieku, lecz już w 1316 roku obok niego pojawiała się czteroosobowa rada. Miasto wykupiło wójtostwo w 1349 roku, otrzymując od księcia ziębickiego Mikołaja Małego prawo do samodzielnego wyboru rajców, natomiast organ sądowy, czteroosobowa ława miejska, wzmiankowany był w Strzelinie już w 1297 roku.
Utworzenie samorządu miejskiego wymagało odpowiednich pomieszczeń, dlatego już w pierwszej połowie XIV wieku wzniesiono budynek ratusza. W 1520 roku rozpoczęto jego późnośredniowieczną przebudowę, zakończoną sześć lat później, lecz już w 1548 roku gotycki budynek zniszczył pożar. W latach 60-tych XVI wieku nastąpiła renesansowa przebudowa, która włączyła do ratusza zachodni budynek handlowy.
Nowożytna historia ratusza znaczona była jego wyjątkowo częstymi zniszczeniami. W 1619 roku kolejny pożar miasta uszkodził ratuszową wieżę, odbudowaną już rok później. Pomimo tego w 1648 roku runęła jej górna część, którą musiano odbudowywać w kolejnym roku. Pożar miasta w 1706 roku zniszczył częściowo ratusz i wieżę, zaś sama wieża ratuszowa uległa ponownemu zniszczeniu w czasie burzy w 1817 roku. Po kolejnym pożarze miasta z 1822 roku przebudowano ratusz w formach neogotyckich, rozbierając jednocześnie m.in. górną część renesansowej attyki. Działania wojenne w 1945 roku doprowadziły do całkowitej zagłady budynku, pozostał jedynie czworoboczny, najstarszy fragment podstawy wieży. W latach 2004–2005 przeprowadzono prace badawcze i konserwatorskie, a kilka lat później odbudowano górną część wieży.
Architektura
Ratusz w Strzelinie usytuowano w południowej części prawie kwadratowego rynku o wymiarach 115 x 115 metrów, rynek natomiast wytyczono w centrum miasta, zbliżonego w planie do prostokąta. Zwracał uwagę niemal idealny jego podział dwoma południkowymi i dwoma równoleżnikowymi ciągami ulic, wychodzących z rogów rynku. Do siedziby władz miejskich można się więc było dostać z każdej bramy miejskiej. Rozległość miasta w kierunku północnym i południowym odpowiadać miała trzem szerokościom placu rynkowego, przy czym centralny plac na którym wzniesiono ratusz, był jednym z największych na Śląsku. Według spisu z 1331 roku znajdowało się przy nim aż 55 „zamożnych” domów, wówczas jeszcze przeważnie drewnianych lub szachulcowych. Ratusz sąsiadował także w bloku śródrynkowym z długim domem kupców (sukiennice), wspomnianym po raz pierwszy w 1344 roku, przy którym na rogu znajdowały się budy piernikarzy, a przy wschodniej ścianie kramy śledziowe. Równolegle do sukiennic stały prowizoryczne budy mydlane, dalej na zachód były stanowiska mięsne, chlebowe, obuwnicze i lady najbogatszych handlarzy. W 1354 roku książę udzielił pozwolenia na zorganizowanie na rynku stanowisk do handlu sianem, paszą, sadłem oraz kramów z postrzygalnią sukna, zaś osiem lat później wzniesiono 12 stoisk sukienniczych i przynajmniej 6 dla bogatych handlarzy.
Najstarszym murowanym budynkiem bloku ratuszowego była zapewne kamienna, kwadratowa w planie wieża o zewnętrznym wymiarze w przyziemiu 10,6 x 10,6 metra. Jej dolna kondygnacja pełniła funkcję lochu, a powyżej znajdowało się sklepione, ogrzewane kominkiem pomieszczenie, będące miejscem przesłuchań lub izbą strażnika. Była ona połączona wewnętrznymi schodami w grubości muru z górną, sklepioną izbą, jeszcze w średniowieczu zamienioną na pomieszczenie więzienne. Powyżej mury wieży miały formę ośmioboku.
Murowany ratusz o rzucie w kształcie litery „L” dostawiono do wieży od południa i wschodu prawdopodobnie w pierwszej tercji XIV wieku. Piwnice ratusza mieściły karczmę piwną i magazyn piwa lub wina, a przesklepiony parter był siedzibą kancelarii oraz domu wagi. Na pierwszym piętrze znajdowała się izba dla radnych ze stanowiskiem pisarza miejskiego, miejskie archiwum oraz sala ławników i pisarza sądowego. Na poddaszu było zaś dwuizbowe więzienie.
Od zachodu do wieży ratuszowej dostawiono dwa rzędy kramów, początkowo zapewne o konstrukcji szachulcowej, a w późnym średniowieczu zamienionych na murowany, podpiwniczony, dwupasmowy i sześciodzielny budynek handlowy, złożony z pięciu kramów.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego w oryginalnym stanie zachowała się czworoboczna podstawa wieży, górną natomiast zrekonstruowano w ostatnich latach w stylistyce nowożytnej. Przy wieży zachował się kamienny stół sędziowski najprawdopodobniej pochodzący z XV wieku. Niestety zabytek jest dziś otoczony koszmarną zabudową osiedlową powstałą na miejscu dawnych kamienic w czasach komunizmu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Atlas historyczny miast polskich. Tom IV Śląsk, red. R.Czaja, M.Młynarska-Kaletynowa, D.Adamska, zeszyt 10 Strzelin, Wrocław 2017.
Strona internetowa kultura.strzelin.pl, Ratusz.