Historia
Strzegom (Ztrigoni, Strigovia, Striegau) uformował się z osady wyrosłej przy kasztelańskim grodzie. Około 1203 roku osada ta podarowana została zakonowi joannitów, a w 1242 roku otrzymała prawa miejskie. Mury obronne w Strzegomiu wybudowano w latach 1291-1299 na polecenie księcia Bolka II, w miejscu wcześniej istniejących obwarowań drewniano-ziemnych. Po wojnach husyckich, około połowy XV wieku obwarowania zostały rozbudowane o drugi, zewnętrzny pierścień, a około 1475 roku wzniesiono wydłużone, półkoliście zamknięte basteje, wśród nich obronną kaplicę św. Antoniego. W czasie wojny trzydziestoletniej fortyfikacje doznały uszkodzeń, lecz zostały odbudowane. Rozbiórkę przeprowadzano od 1748 roku, a ostatecznie formalnie zlikwidowane zostały po 1823 roku. Ostatnie zniszczenia reliktów fortyfikacji nastąpiły w czasie walk o miasto w 1945 roku.
Architektura
Strzegom założono po północnej stronie rzeki Strzegomki, na planie zbliżonym do owalu z występem po stronie południowo – wschodniej obejmującym bazylikę św. Piotra i Pawła. W południowo – wschodnim narożniku miasta lokacyjnego usytuowany był zamek, sprzężony z murami miejskimi. Znaczenie co najmniej ostrzegawczo – wartownicze mógł mieć również położony w znacznej bliskości obwarowań kościół św. Piotra i Pawła. Zewnętrzną strefę obrony miasta stanowiła fosa, zasilana wodami rzeki Strzegomki.
Mury obronne zbudowano z kamienia łączonego gliną i zaprawą wapienną. W dolnej partii miały one około 1,2 – 2,4 metra grubości, wysokie były natomiast na około 8-9 metrów (według pomiarów z XIX wieku). Zwieńczenie prawdopodobnie początkowo miało formę chodnika chronionego przedpiersiem z krenelażem, zastąpionym w okresie rozprzestrzenienia ręcznej broni palnej zadaszonym gankiem z otworami strzeleckimi. Obwarowania wzmocnione były czworobocznymi basztami, początkowo otwartymi od strony miasta, wysuniętymi przed lico muru. Od drugiej połowy XV wieku miasto opasano drugim, zewnętrznym, niższym pierścieniem muru zaopatrzonym w półkoliste basteje.
Do miasta prowadziło pięć bram miejskich: Jaworska od północy, Wrocławska (Wittiga) od wschodu, Nowa od południa, Świdnicka od południowego – wschodu i Grabińska od południowego – zachodu. Miały one formę czworobocznych i ośmiobocznych w planie baszt bramnych z przejazdami w przyziemiu, przedłużonymi od drugiej połowy XV wieku szyjami, połączonymi z zewnętrznym pasem obwarowań.
Stan obecny
Najlepiej zachowanym fragmentem obwarowań jest dziś baszta Dziobowa (Ptasia) z drugiej połowy XIV wieku, znajdująca się w zachodniej części Starego Miasta przy ul. Kamiennej oraz baszta będąca częścią kaplicy św. Antoniego. W parku pomiędzy ul. Kamienną i Parkową zachowany jest niski mur z zarysem baszt. Dalej na południowy – zachód od ul. Krótkiej do ul. Świętego Tomasza również zachował się odcinek murów, częściowo wykorzystany jako ściana budynków. Najbardziej zaniedbany odcinek znajduje się na południu i południowym wschodzie Starego Miasta. Obniżony fragment murów znajduje się przy Pokarmelickim zespole klasztornym gdzie dawniej była brama Jaworska.
pokaż basztę Dziobową na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Atlas historyczny miast polskich. Tom IV Śląsk, red. R.Czaja, R.Młynarska-Kaletynowa, R.Eysymontt, zeszyt 6 Strzegom, Wrocław 2015.
Przyłęcki M., Miejskie fortyfikacje średniowieczne na Dolnym Śląsku. Ochrona, konserwacja i ekspozycja 1850 – 1980, Warszawa 1987.
Przyłęcki M., Mury obronne miast Dolnego Śląska, Wrocław 1970.