Historia
Kościół św. Barbary zbudowany został na miejscu synagogi, ufundowanej w drugiej połowie XIV wieku przez miejscową gminę Żydowską. Pierwsze wzmianki o Żydach strzegomskich odnotowane zostały w źródłach pisanych w 1346 i 1350 roku. W 1370 roku w dokumencie wydanym przez księżnę Agnieszkę postanowiono, że kirkut w Strzegomiu służył zarówno Żydom ze Strzegomia, jak i z Jawora, Dzierżoniowia i Niemczy.
W 1410 roku miał miejsce pogrom, w wyniku którego zginęło 73 Żydów. O kolejnych pogromach w Strzegomiu spowodowanych przez antyżydowskie kazania kaznodziei Jana Kapistrana wzmiankowano pod rokiem 1451. Trzy lata później strzegomskich Żydów oskarżono o zbezczeszczenie hostii i wypędzono z miasta, a bożnicę przekształcono w kościół. Wówczas rozebrano ścianę wschodnią i dobudowano do niej wydłużone prezbiterium. Nowe wezwanie św. Barbary odnotowano po raz pierwszy w 1463 roku.
Kościół został spustoszony podczas wojny 30-letniej w pierwszej połowie XVII wieku. Odbudowywano go po 1650 roku, dzięki pomocy finansowej starosty księstwa świdnicko-jaworskiego, Ottona von Nostitza. Pod koniec XVIII stulecia budowla popadła w zaniedbanie i następnie w latach 1806-1816 została przekształcona na magazyn. W 1820 roku przywrócono jej funkcję sakralną, a w 1870 roku przeprowadzano gruntowny remont, w trakcie którego między innymi wymieniono gontowe pokrycie dachowe na dachówkę.
Architektura
Pierwotna synagoga była niewielką, murowaną z kamienia, prostokątną w planie salą, przykrytą dwuprzęsłowym sklepieniem krzyżowo-żebrowym i prawdopodobnie dwuspadowym dachem opartym na trójkątnych szczytach. Znajdowała się w północnej części lokacyjnego miasta, w bliskiej odległości od miejskich murów obronnych. Bożnica pozbawiona była murowanych przybudówek, w narożach opięta ukośnymi przyporami. Całość zapewne powielała średniowieczny schemat znany z synagog w Pradze, Krakowie czy Sopron.
Po XV-wiecznej przebudowie budynek otrzymał formę jednonawowego kościoła, którego nawę utworzyła dawna synagoga. Po stronie wschodniej dostawiono węższe, mocno wydłużone prezbiterium, zakończone pięcioma bokami ośmioboku. Całość opinały przypory, w narożnikach umieszczone pod skosem, przy czym do starszej przypory południowo – zachodniej nawy dobudowano lekko zaobloną, smukłą wieżyczkę.
Oświetlenie kościoła zapewniały duże, profilowane, ostrołucznie zamknięte okna o obustronnych rozglifieniach i maswerkowych wypełnieniach. Wejście wiodło przez fasadę zachodnią i bogato profilowany, ostrołuczny portal z figurą św. Barbary w kluczu archiwolty, oflankowany z obu stron gzymsami, zachodzącymi także na część ściany północnej i narożną wieżyczkę. Gzymsem kapnikowym ujęta została także część prezbiterialna kościoła. Wewnątrz kościoła prezbiterium przykryto późnogotyckim sklepieniem sieciowym, a nawę sklepieniem krzyżowym. W ścianach prezbiterium umieszczono kamienne sedilia oraz gotyckie sakramentarium.
Stan obecny
Budowla ma dziś formę późnogotyckiego kościoła, którego zachodnią, nawową część stanowią jeszcze mury obwodowe XIV-wiecznej synagogi. Zakrystia po stronie południowej może być dodatkiem późniejszym, z pewnością nowożytna jest empora wewnątrz nawy. Zachowały się późnogotyckie sklepienia, widoczne są również sedilia, chrzcielnica i sakramentarium z przełomu XV i XVI wieku w prezbiterium. Warty uwagi jest portal zachodni oraz okienne ościeża (odnawiane w XIX stuleciu).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Atlas historyczny miast polskich. Tom IV Śląsk, red. R.Czaja, R.Młynarska-Kaletynowa, R.Eysymontt, zeszyt 6 Strzegom, Wrocław 2015.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.