Historia
Kaplica została zbudowana pod koniec XV wieku lub na początku XVI stulecia, być może przez Łukasza Schleierwebera, jednego z twórców świdnickiego kościoła farnego. Jej powstanie miało związane z budową około 1475 roku drugiego pierścienia obwarowań miejskich, które zostały wykorzystane do wzniesienia kaplicy, pełniącej równocześnie funkcje obronne i sakralne. W protokole wizytacji z 1687 roku kaplica określona została jako „turris lapidea pulchra”, ale w 1790 roku, gdy fortyfikacje miejskie całkowicie utraciły znaczenie, została częściowo rozebrana. W kolejnych stuleciach była remontowana w 1885 i 1934 roku.
Architektura
Kaplica usytuowana została we wschodniej części średniowiecznego miasta, w pobliżu bramy Nowej, na linii drugiego, zewnętrznego pierścienia obwarowań z XV wieku, składającego się z muru parchamu i fosy. Do jej budowy wykorzystano jedną z półkolistych baszt czy też bastej. Uzyskała formę niewielkiej, jednonawowej budowli z ceglanym, półkolistym od strony zewnętrznej prezbiterium po stronie wschodniej i dwoma smukłymi wieżyczkami: południową i narożną północno – zachodnią. Obie wieżyczki założono na planie ośmioboku i przykryto ośmiospadowymi dachami.
Oświetlenie kaplicy zapewniały od bezpiecznej strony skierowanej na miasto ostrołuczne okna, a także szczelinowe otwory strzeleckie. Wejście wiodło wykonanym z piaskowca dwuramiennym portalem zachodnim oraz także piaskowcowym portalem południowym. Ten drugi zamknięto bogatym, późnogotyckim zwieńczeniem kotarowym. Wnętrze nawy pierwotnie przykryte mogło być drewnianym stropem, prezbiterium natomiast zwieńczono sklepieniem krzyżowo-żebrowym, sześciodzielnym, z żebrami opuszczonymi w narożnikach pięciobocznie uformowanego wnętrza.
Funkcjom obronnym kaplicy służyło wykonane w grubości muru po stronie północnej i wschodniej obejście, osadzone w partii strychu, dostępne od strony wieżyczki północno – zachodniej. Ostrzał umożliwiały także strzelnice przeznaczone dla ręcznej broni palnej, umieszczone w głębokich wnękach północnej i wschodniej ściany prezbiterium kaplicy. Ponadto wokół całej kaplicy przebiegać mógł drewniany ganek obronny. Otwory strzeleckie miały formę prostych szczelin oraz otworów kluczowych.
Stan obecny
Kaplica św. Antoniego to dziś rzadki i ciekawy przykład adaptacji baszty znajdującej się w murach miejskich do celów sakralnych. Budowla uniknęła większych przekształceń nowożytnych (sklepienie w nawie z XVII wieku, zamurowane portale, przekształcone niektóre otwory). Uwagę zwracają trzy późnogotyckie portale, otwory strzeleckie oraz sklepienie w prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Atlas historyczny miast polskich. Tom IV Śląsk, red. R.Czaja, R.Młynarska-Kaletynowa, R.Eysymontt, zeszyt 6 Strzegom, Wrocław 2015.
Przyłęcki M., Budowle i zespoły obronne na Śląsku, Warszawa 1998.