Historia
Kościół w Stolcu (Stolz) został zbudowany w pierwszej połowie XIII wieku. W 1240 roku odnotowany został miejscowy sołtys, w 1248 roku książę Henryk III potwierdził, iż przy nadaniu prawa niemieckiego wieśniacy ze Stolca zobowiązani byli do zapłaty dziesięciny z każdego łana, a w 1251 roku w dokumencie wspomniany już został sam kościół. W 1257 roku został on przez biskupa wrocławskiego Tomasza podporządkowany jako filia kościołowi w Sadlnie. Niedługo później musiał uzyskać status fary, gdyż w 1273 roku odnotowany został proboszcz Stolca o imieniu Henryk.
W XVI stuleciu wieże kościoła zostały podwyższone i zwieńczone nowymi, renesansowymi hełmami, zaś w XVIII stuleciu dobudowano kruchtę i zakrystię. Niestety przekształcono wówczas także większość okien w nawie. Świątynia, choć pierwotnie katolicka, w latach 1536-1653 i od 1707 roku aż do końca II wojny światowej była kościołem protestanckim. W latach 1837-1863 przeprowadzono restaurację budowli. Nieużytkowana do 1960 roku, następnie stała się siedzibą parafii pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP.
Architektura
Kościół zbudowany został z łamanego kamienia i ciosów piaskowca użytych do wzmocnienia narożników. Piaskowca użyto również do wytworzenia detali architektonicznych. Bryła budowli utworzona została z prostokątnej, podłużnej nawy (15,1 x 9,3 metra) oraz krótszego, prostokątnego w planie prezbiterium o dwóch przęsłach (9,3 x 6,9 metra). Jego cechą charakterystyczną zostały dwie czworoboczne, smukłe wieże, wyrastające ze wschodniej części nawy, tuż przy styku z prezbiterium. Było to rozwiązanie nietypowe dla kościoła w tak małej osadzie, jaką w średniowieczu był Stolec.
Dwa zachodnie narożniki nawy oraz dwa wschodnie naroża prezbiterium zostały wzmocnione przyporami. Pierwotne okna kościoła przypuszczalnie były wąskie, zamknięte ostrołukami lub ewentualnie półkoliście, obustronnie rozglifione. Wielkością wyróżniało się wschodnie okno prezbiterium oświetlające ołtarz, w okresie gotyku udekorowane maswerkiem z motywami trójliści i czwórliści. Pojedyncze małe otwory doświetlały poddasze poprzez trójkątne szczyty nawy i prezbiterium, a ponadto w nawie od zachodu już pierwotnie mógł znajdować się okulus. Ściany wież poprzebijano niedużymi oknami lancetowatymi, rozmieszczonymi pojedynczo i w parach.
Wejście do kościoła wiodło przez południową ścianę nawy. Osadzono tam uskokowy portal o narożnikach ukształtowanych w formie półwałków. Wewnątrz nawa kościoła pierwotnie przykryta była zapewne drewnianym stropem płaskim. Prezbiterium przykryto sklepieniem z żebrami spływającymi na wsporniki o formie geometrycznej, spiętymi zwornikami pokrytymi reliefami wczesnogotyckimi. Wnętrza przyziemia wież otwarte były arkadami na nawę, podczas gdy prezbiterium od nawy mogło być oddzielone przegrodą lektorium. Arkada tęczy wsparta została na trzonach czworobocznych wież.
Stan obecny
Kościół w Stolcu zachował średniowieczny układ i bryłę, wyróżniającą się rzadko spotykanymi w wiejskich kościołach farnych dwoma wieżami. Dodatkami nowożytnymi są hełmy wież, obydwie kruchty oraz zakrystia. Niestety przekształcona została większość okien, powiększonych zwłaszcza w nawie. Wewnątrz świątyni uwagę zwraca późnogotycka polichromia ścienna, nastawa ołtarza z początku XVI wieku oraz sklepienie krzyżowo – żebrowe w prezbiterium, wsparte na rzeźbionych wspornikach i spięte wczesnogotyckimi zwornikami. Ponadto zachowała się arkada łącząca wieżę południową z nawą, zaś odpowiednia arkada północna została zamurowana (obecny otwór jest wtórnie przebity).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości S-Ż) i na Łużycach, Wrocław 1994.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.