Historia
Stary Korczyn po raz pierwszy pojawił się w przekazach pisemnych w 1143 roku. Była to wieś królewska, która utraciła na znaczeniu w drugiej połowie XIII wieku, ze względu na lokację przed 1258 rokiem pobliskiego Nowego Korczyna. Przypuszczalnie w Starym Korczynie funkcjonował już wówczas kościół parafialny, w połowie XIV wieku zastąpiony nową, gotycką budowlą sakralną. Prawdopodobnie jako pierwsze powstało prezbiterium, a następnie nawa, być może wzniesiona po zmianie warsztatu budowlanego w XV wieku.
Pierwsze poważniejsze modyfikacje nowożytne kościoła wprowadzone mogły zostać w 1641 roku, w trakcie przebudowy prowadzonej przez plebana Jakuba z Ujścia. Gruntowna przebudowa, która prawie całkowicie zmieniła układ i bryłę zachodniej części kościoła, miała miejsce w drugiej połowie XIX wieku. W 1914 roku kościół został poważnie uszkodzony w trakcie austriackiego ostrzału artyleryjskiego. Zniszczone zostały między innymi zabytkowe szczyty i sklepienia. Odbudowa kościoła zakończyła się przed 1920 rokiem. Współczesne prace renowacyjne zaczęto przeprowadzać od lat 90-tych XX wieku.
Architektura
Kościół zbudowany został na prawym brzegu rzeki Nidy, w południowo – zachodniej części wsi. Gotycka budowla składała się z nawy na rzucie zbliżonym do kwadratu, prostokątnego prezbiterium po stronie wschodniej oraz zakrystii po północnej stronie, zlicowanej wschodnią ścianą z zamknięciem prezbiterium. Dodatkowo po południowej stronie prezbiterium, na styku z korpusem nawowym, utworzono okazałą wieżyczkę komunikacyjną o wielobocznym, nieregularnym rzucie z lekko wklęsłą ścianą czołową. Do budowy prezbiterium z wieżą oraz dolnej części nawy poniżej gzymsu kapnikowego wykorzystano precyzyjnie opracowane ciosy. Górną część nawy i większą część zakrystii wzniesiono już z cegły w układzie gotyckim, przy czym fasada zachodnia udekorowana była romboidalnymi wzorami z cegły zendrówki.
Od strony zewnętrznej wszystkie trzy główne części kościoła opięte zostały uskokowymi przyporami. Dwie narożne przypory zachodnie oraz południowo – wschodnia prezbiterium umieszczone zostały pod skosem. Południowo – wschodnia przypora nawy musiała już być prostopadła do osi kościoła, ze względu na sąsiednią wieżyczkę. Podobnie prostopadle ułożono dwie przypory północne zakrystii. Bardzo nietypowo, być może wtórnie umieszczono północno – wschodnią przyporę prezbiterium, osadzoną lekko pod skosem ale z wygięciem ku południowi, nie w narożniku na przedłużeniu ściany wzdłużnej, lecz z przesunięciem ku południowi. Podział horyzontalny elewacji kościoła zapewnił cokół z profilowanym gzymsem, obiegający nawę i prezbiterium włącznie z przyporami, gzyms kapnikowy oraz gzyms koronujący. Dekoracyjną formę z blendami i sterczynami uzyskały dwa szczyty nawy oraz wschodni szczyt prezbiterium.
Oświetlenie wnętrza kościoła zapewniono ostrołucznie zamkniętymi oknami, w prezbiterium nieco smuklejszymi niż w nawie ze względu na mniejsze przestrzenie między przyporami. Pierwotne główne wejście znajdowało się pośrodku ściany zachodniej, ostrołuczny portal funkcjonował też w północnej ścianie nawy, a kolejny gotycki portal prowadził z prezbiterium do zakrystii. Nawę od prezbiterium oddzielała ostrołuczna arkada tęczy. Część zachodnia kościoła zapewne przykryta była w średniowieczu jedynie drewnianym stropem, podczas gdy w prezbiterium znajdowało się sklepienie żebrowe opuszczone na przyścienne wsporniki zdobione motywami roślinnymi.
Stan obecny
Obecnie średniowieczną formę ma tylko wschodnia część kościoła, bowiem po wyburzeniu zachodniej ściany nawy w drugiej połowie XIX wieku, dostawiono do niej trzy dodatkowe przęsła z bocznymi kaplicami, dwoma niskimi wieżami od zachodu i kruchtą. Całą nową część utworzono w stylistyce neogotyckiej. Nowożytnym dodatkiem jest również zachodnie przęsło zakrystii Uproszczoną rekonstrukcją jest wschodni szczyt prezbiterium i wschodni szczyt nawy. Nie zachowały się oryginalne sklepienia, dojrzeć jedynie można gotyckie wsporniki z roślinną ornamentacją. Spośród średniowiecznego wyposażenia zachował się krucyfiks z przełomu XIV i XV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny pw. św. Mikołaja w Starym Korczynie, A.Witkowska, nr 1330, Stary Korczyn 2010.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom III, zeszyt 9, województwo kieleckie, powiat pińczowski, red. J.Z.Łoziński, B.Wolff, Warszawa 1961.
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.