Historia
Romański kościół parafialny, pierwotnie pod wezwaniem jedynie św. Piotra, powstał w końcu XII lub na początku XIII wieku, gdy miejscowość stanowiła ważny ośrodek, później usunięty w cień przez miasto lokacyjne Konin. Według tradycji kościół ufundował Piotr Dunin, palatyn księcia Bolesława Krzywoustego, jednak jako, iż świątynia znajdowała się pod patronatem królewskim, fundatorem zapewne był władca, być może Władysław Laskonogi lub Władysław Odonic, którzy władali ziemią kaliską w pierwszej połowie XIII wieku.
Pierwsze pisane wzmianki na temat budowli pojawiły się dopiero w pierwszej połowie XIV stulecia, mianowicie w 1357 roku odnotowany został koniński pleban o imieniu Wisław. W końcu XV lub na początku XVI wieku dokonano późnogotyckiej przebudowy kościoła. W okresie tym odnotowano również, iż koniński kościół św. Bartłomieja stanowił filię kościoła na Starym Mieście.
W 1907 roku bezmyślnie rozebrano zachodnią część kościoła by przystawić do niego nową, brzydką budowlę. Wnętrze pokryto wówczas freskami autorstwa Eligiusza Niewiadomskiego. W czasie II wojny światowej kościół został obrabowany, ale uniknął większych zniszczeń. Remonty przeprowadzono w 1981 i 2013 roku.
Architektura
Średniowieczny kościół wzniesiono z wielkich bloków piaskowca, układanego w regularne warstwy w technice opus emplectum. Składał się on pierwotnie z jednonawowego korpusu (6,9 x 11,2 metra) i zamkniętego prosto prezbiterium (4,35 x 5,17 metra). Być może po stronie zachodniej znajdowała się czworoboczna wieża, nadająca kościołowi wygląd zbliżony do romańskiej budowli w Gieble.
Kościół od południa oświetlały trzy okna, jedno w prezbiterium i dwa w nawie. W ścianie wschodniej prezbiterium przepruto na osi jedno okno, powiększone do ostrołukowej formy zapewne w XIV wieku. Ponad nim umieszczono otwór wychodzący na poddasze w kształcie krzyża greckiego. W północnej ścianie prezbiterium znajdował się pojedynczy, niewielki otwór okienny, później przysłonięty zakrystią. Nad oknem południowym koło prezbiterium umieszczono zegar słoneczny, zapewne jeden z najstarszych na terenie Wielkopolski.
Do wnętrza kościoła prowadził trójuskokowy, romański portal w południowej ścianie nawy, zdobiony symbolicznymi przedstawieniami masek w ościeżach oraz Chrystusem w tympanonie. Pięć z masek otrzymało formy ludzkich głów, a jedna ptasią, którą można interpretować jako głowę sowy. Jeszcze jedna maska ptasia, prawdopodobnie jastrzębia lub sokoła, została umieszczona u podstawy środkowego wałka archiwolty.
We wnętrzu romańskiego kościoła prawdopodobnie pierwotnie znajdowała się empora, usytuowana w zachodniej części nawy. Świadczy o tym baza kolumny romańskiej zdobiona narożnymi żabkami, przerobiona w późniejszym okresie na chrzcielnicę, która podtrzymywała emporę. Zarówno nawa jak i prezbiterium oryginalnie przykryte były płaskim, drewnianym stropem. Obie części oddzielała arkada z archiwoltą osadzoną na gzymsach impostowych. Gzymsy te ozdobione były reliefem z wicią winorośli.
W okresie późnogotyckim powiększono otwory okienne nawy i prezbiterium kościoła oraz nadano im formy ostrołukowe. Po stronie północnej prezbiterium dostawiona została niewielka zakrystia, a szczytowe ściany prezbiterium oraz nawy podwyższono, zmieniając kąt nachylenia połaci dachowych (kalenica została założona wyżej, dachy uzyskały więc typową dla gotyku stromą sylwetkę).
Stan obecny
Obecna nawa kościoła jest skrócona o dwa przęsła w stosunku do pierwotnej. Co więcej nie dość, że zniszczono fasadę zachodnią romańskiego zabytku, to jeszcze całość zniekształcono neogotycką budowlą. W średniowiecznym kościele przekształceniu uległy również otwory okienne. Ozdobą jest natomiast niezwykle bogato dekorowany, jak na skalę wiejskiego kościoła, portal wejściowy. Pierwotne jest również północne okno prezbiterium umieszczone wewnątrz zakrystii, ponadto gzyms impostowy arkady tęczy oraz fragment gzymsu wieńczącego, widoczny jedynie z poddasza zakrystii. Zachowała się też baza przerobiona na chrzcielnicę, być może pochodząca z empory oraz płyta nagrobna z reliefem o motywie krzyża wspartego na półkolu, obecnie wmurowana w ścianę prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Jarzewicz J., Kościoły romańskie w Polsce, Kraków 2014.
Różański A., Jednoprzestrzenne kościoły romańskie z terenu Wielkopolski, Poznań 2010.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.
Świechowski Z., Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1990.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.