Historia
Pierwszy kościół w Śremie wzniesiony został na lewym brzegu Warty, tam gdzie pierwotnie w 1253 roku lokowano najstarsze miasto. Późniejszy gotycki kościół wybudowany został po powtórnej lokacji miasta na prawie magdeburskim, która miała miejsce w 1393 roku, tym razem na prawym brzegu Warty. Powstał on w XV wieku, prawdopodobnie przed 1421 rokiem, kiedy to mieszczanie ufundowali jeden z ołtarzy. Funkcjonować musiało wówczas prezbiterium, nawa natomiast zapewne została dobudowana do końca trzeciej ćwierci XV wieku (legat na budowę z 1468 roku).
W 1428 roku biskup poznański Stanisław potwierdził erekcję kościoła. Szeroko zakrojone prace budowlane trwały jednak aż do końca okresu średniowiecza. Na początku XVI wieku (w 1504 roku) cech rzemieślników ufundował późnogotycką kaplicę po północnej stronie prezbiterium, a przed połową XVI wieku do nawy od zachodu dostawiono wieżę (w 1540 roku miał miejsce legat w wysokości 50 grzywien).
W czasach nowożytnych dobudowana została kolejna kaplica z 1627 roku, prawdopodobnie wzniesiona na miejscu starszej. W okresie baroku doszło do wymiany dawnego wyposażenia, które w czasie gruntownej renowacji w 1892 roku częściowo zastąpiono nowym. Wtedy też do nawy dostawiono kruchty oraz poszerzono zakrystię (dawną kaplicę).
Architektura
Kościół otrzymał okazałe wymiary (12,8 x 39,1 metrów), ale dość prostą formę, jak na jeden z większych ośrodków miejskich późnośredniowiecznej Wielkopolski, jakim był Śrem. Wzniesiono budowlę jednonawową z trójprzęsłowym korpusem nawowym i prostokątnym w planie prezbiterium o tej samej wielkości co nawa, także trójprzęsłowym.
Wschodnią elewację kościoła pierwotnie ozdobiono gotyckim szczytem schodkowym z kilkoma kondygnacjami prostokątnych, tynkowanych blend w obramieniach z profilowanej cegły, rozdzielonym lizenami przechodzącymi w sterczyny, między którymi osadzono wimpergi z kolistymi przeźroczami. Przeciwną, zachodnią część kościoła udekorowano podobnie, lecz w XVI wieku przysłonięta została ona na osi czworoboczną więżą z kruchtą w przyziemiu i cylindryczną wieżyczką schodową w narożniku. Świątynia osiągnęła wówczas wymiary 45 metrów długości i prawie 13 metrów szerokości, a wieża przysłoniła dawny szczyt zachodni, po którym widoczne pozostały jedynie boczne laskowania. Wraz z wieżą dobudowano także kaplicę na rzucie prostokąta po stronie północnej prezbiterium. Jej dach z obu stron ujęty został schodkowo – sterczynowymi półszczytami.
Wewnątrz nawę i prezbiterium na przełomie XV i XVI wieku przykryto bogatymi sklepieniami gwiaździstymi, oryginalnie opartymi na wspornikach. W dawnej późnogotyckiej kaplicy i kruchcie pod wieżą umieszczono sklepienie krzyżowe. Z powodu zastosowania sklepień cały budynek otoczono wielouskokowymi przyporami, które wzmocniły jego wysokie mury. Prezbiterium połączono z nawą ostrołucznie zamkniętą arkadą tęczy.
Stan obecny
Kościół od czasu późnogotyckiej przebudowy nie uległ wielkim zmianom. Zachował układ przestrzenny, powiększony przez nowożytną kaplicę po stronie północnej, kruchtę zachodnią przy wieży i kruchtę południową przy nawie. Przedłużona została także od strony zachodniej późnogotycka kaplica (obecnie zakrystia), a wieża została zwieńczona barokowym hełmem. Wewnątrz zachowały się gotyckie sklepienia, ale w XX wieku zmieniono sposób ich oparcia, zastępując wsporniki płaskimi lizenami. Nad prezbiterium wciąż znajduje się gotycka więźba dachowa. Przetrwały cztery pierwotne ceglane portale: z kruchty do nawy, dwa południowe, z zakrystii do prezbiterium. Warto zwrócić uwagę na szczyt wschodni oraz dwie wysokie, uskokowe blendy poniżej, pomiędzy którymi niestety przekształcono okno.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Kowalski Z., Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI wieku, Poznań 2010.
Maluśkiewicz P., Gotyckie kościoły w Wielkopolsce, Poznań 2008.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.