Historia
Kościół pod wezwaniem św. Marcina (obecnie św. Anny), zbudowany został na początku XIII wieku. W źródłach pisanych odnotowany został po raz pierwszy między 1220 a 1232 rokiem („ecclesia sancti Martini apud Czolnik”). Sama wieś wymieniona została natomiast w bulli papieża Innocentego IV z 1245 roku, gdzie określone zostały posiadłości i prawa biskupa wrocławskiego.
Pod koniec XIII wieku kościół powiązany był z kolegiatą w Głogowie. Odnotowano bowiem zależność materialną solnickiej parafii w dokumencie biskupa wrocławskiego Jana Romki z 1295 roku, który za aprobatą kapituły i na prośbę księcia Henryka V Grubego, skierował dziesięcinę z kościoła w Solnikach do kantorii kolegiaty głogowskiej.
Pod koniec XV wieku kościół został przebudowany w stylu gotyckim. Do elewacji północnej została dobudowana kaplica, zaś od zachodu dostawiono masywną wieżę. Następnie na początku XVI wieku przesklepiono nawę i prezbiterium, a także otoczono kościół kamiennym murem.
W okresie nowożytnym zmiany w architekturze kościoła wprowadzano stosunkowo rzadko i w niewielkich ilościach. W XVIII stuleciu do solnickiej świątyni (Zölling) dobudowana została przy wejściu głównym kruchta, w baroku przekształcono też okna i otynkowano całą budowlę. W XIX stuleciu przebudowano więźbę dachową.
Architektura
Kościół usytuowany został na pagórku, w pewnym oddaleniu od wsi, przy czym strome zbocza uniemożliwiały wejście na wzgórze od strony osady. Jedyna droga na szczyt prowadziła więc od strony przeciwnej, to jest od południowego – wschodu. Pierwotnie późnoromańska budowla, wzniesiona z kamienia polnego oraz cegły (ościeża portali), składała się tylko z prostokątnej w planie nawy o wymiarach 16,3 x 10 metrów oraz z prezbiterium, także wzniesionego na planie prostokąta, wielkości 9,4 x 7,1 metra. Obie te części nie powstały równocześnie, najpewniej prezbiterium było nieco starsze, choć nawa dobudowana musiała zostać jeszcze w XIII wieku. Kolejnym etapem było dobudowanie zakrystii po północnej stronie prezbiterium. Cechą charakterystyczną kościoła były duże jak na wiejską świątynię rozmiary, bowiem samo prezbiterium zbliżone było do wymiarów niektórych śląskich, romańskich kościołów.
Wejście do kościoła wiodło od południa poprzez dwa ostrołuczne portale: jeden umieszczony w prezbiterium a drugi w nawie. Powstanie portalu w prezbiterium zapewne związane było z początkowym samodzielnym funkcjonowaniem prezbiterium. Wnętrze prezbiterium prawdopodobnie przykryte było drewnianą kolebką, nawa natomiast ze względu na znaczną szerokość płaskim stropem. Oświetlały je późnoromańskie jeszcze, niewielkie okna o półkolistych zamknięciach. Po dwa znajdowały się od północy i południa w nawie. Podobny układ okien funkcjonował w prezbiterium, przy czym dodatkowe okno znajdowało się na osi ściany wschodniej.
W XV i XVI wieku od północy do korpusu nawowego dobudowano kaplicę św. Anny, a od zachodu dostawiono wzmocnioną przyporami wieżę. Prezbiterium, kaplica i nawa otrzymały wówczas sklepienia sieciowe (żebrowe), zakrystia zaś sklepienie kolebkowe. W związku z ich budową przebito także nowe otwory okienne, a stare zamurowano. W nawie ciężar sklepienia przekazano na cztery pary wewnętrznych przypór w postaci filarów przyściennych. Pomiędzy nimi rozpięto ostrołukowe arkady, które wraz z rysunkiem żeber nadały wnętrzu wrażenie podziału na cztery przęsła. Żebra osadzono na odsadzkach filarów, ale na części wtopiono je powyżej w gładką ścianę. Nie zastosowano wsporników ani zworników. W prezbiterium sklepienie z żebrami o takim samym jak w nawie trapezowatym przekroju, wsparto bezpośrednio na murach.
Stan obecny
Kościół w Solnikach uchodzi dziś za jedną z najstarszych świątyń w regionie. Zachował późnoromańskie mury nawy i prezbiterium, a także gotycką wieżę, zakrystię i kaplicę. Nowożytne przekształcenia spowodowały dostawienie kruchty południowej, przekształcenie gotyckich okien i pokrycie kościoła tynkami. Sklepienia musiały zostać częściowo odbudowane w XIX wieku, wtedy też podwyższono ściany szczytowe i przebudowano szczyty, założono nową więźbę dachową oraz wzmocniono ścianę wschodnią przyporą. Obecnie mury kościoła są znacznie wychylone od pionu na całej wysokości. Na południowej ścianie wieży zachował się gotycki arkadkowy fryz, w murach nawy i prezbiterium kilka zamurowanych okien romańskich oraz ceglany łęk portalu w południowej ścianie prezbiterium. Wewnątrz widoczne są późnogotyckie sklepienia sieciowe wraz z filarami przyściennymi i arkadami oraz kolebka w zakrystii.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Golasz H., Przybyłowicz-Staffa G., Kościoły romańskie w Iławie, Brzegu Głogowskim, Świętej Katarzynie i Solnikach, Wrocław 1972.
Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości P-S), Wrocław 1994.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.