Historia
Przyjmuje się, iż budowa zamku miała miejsce w czasach króla Kazimierza Wielkiego, jednakże nic o tej inwestycji nie wspomnieli kronikarze Janko z Czarnkowa i Jan Długosz, a najstarsze ślady bytności człowieka na wzgórzu zamkowym wskazywałyby na jego zasiedlenie już w XIII wieku. Pierwsze drewniano – ziemne obwarowania mogły powstać w czasach księcia Leszka Białego i króla węgierskiego Andrzeja II, którego syn Koloman ożenił się z córką Leszka, a następnie dzięki wspólnej polsko-węgierskiej wyprawie zbrojnej z 1214 roku, został koronowany na króla Halicza.
Przebudowa na zamek murowany nastąpiła przypuszczalnie w drugiej połowie XIII wieku lub na początku XIV stulecia, z nieznanej fundacji. W 1372 roku Elżbieta, córka Władysława Łokietka, a żona władcy węgierskiego Karola Roberta, wystawiła ,,in Soban” dokument dla klarysek w Starym Sączu. Jako, że nie istniała wówczas osada o takiej nazwie, musiał on zostać wystawiony na stanowiącym wówczas własność królewską zamku.
W 1389 roku odnotowano, że Sobień został nadany przez Władysława Jagiełłę rodzinie Kmitów herbu Szreniawa. Od tego momentu pełnił rolę ich prywatnej siedziby rodowej. W 1474 i ponownie w 1512 roku zamek został uszkodzony w czasie najazdu Węgrów. Po tych wydarzeniach Kmitowie przenieśli swą rezydencję do pobliskiego Leska, a opuszczony zamek zaczął popadać w ruinę.
Architektura
Sobień usytuowano na wysokim wzgórzu w dolinie Sanu, po północnej stronie koryta rzeki, w miejscu gdzie zakręcało ono z południa ku zachodowi. Najwyższe i najbardziej strome skarpy skierowane były ku rzece oraz zasilającego ją od wschodu niewielkiego strumienia, ale również od zachodu i północy stoki stanowiły istotne zabezpieczenie ze względu na obniżenie terenu oddzielające zamkowe wzgórze od pozostałej części masywu po północnej stronie.
Zamek wzniesiono z miejscowego kamienia na rzucie nieregularnego czworoboku o wymiarach 49 x 29 x 28 x 31 metrów, zwężającego się ku północnemu – zachodowi. Dojazd do zamku prowadził od strony północnej przez przylegające przedzamcze o zabudowie drewnianej. Skrzydło mieszkalne o wymiarach 12 x 31 umieszczono w najbezpieczniejszym miejscu zamku, naprzeciwko bramy, po stronie południowo – wschodniej. Podzielone było w przyziemiu na trzy pomieszczenia, wypełniając całą szerokość dziedzińca. Ten tradycyjny dla średniowiecza podział mógł funkcjonować także na piętrze. Zwyczajowo pomieszczenia najniższej kondygnacji pełniły funkcje gospodarcze i pomocnicze, natomiast komnaty mieszkalne i reprezentacyjne znajdowały się na piętrach.
W narożniku północno – zachodnim zamkowego dziedzińca stała czworoboczna wieża. W początkowym etapie miała ona niewielką formę i była wysunięta przed lico murów o 5 metrów, zaś po przebudowie z końca XIV wieku wciągnięto ją wgłąb dziedzińca, nadając wymiary 7,1 x 7,8 metra. Prawdopodobnie w XV wieku została wzmocniona od zewnątrz kilkoma przyporami, a jej wnętrze przykryto sklepieniami. Przed wieżą, po jej wschodniej stronie, przy kurtynie muru, w XIII wieku funkcjonował niewielki czworoboczny piec, w XIV wieku zastąpiony większym piecem na planie podkowy, zbudowanym z kamieni i gotyckiej cegły palcówki. Drugi piec, mimo dość znacznych wymiarów, służył do gotowania potraw i zapewne do wypieku.
Stan obecny
Na zarośniętym lasem wzgórzu do dzisiaj zachowały się ruiny wieży północno – zachodniej wraz z przyległym odcinkiem kurtyny muru, a także relikty budynku mieszkalnego w południowo – wschodniej części założenia oraz ślady wałów przedzamcza. Zamek przystosowany jest do zwiedzania, posiada m.in. platformę widokową na Bieszczady Wysokie, ustawioną na skarpie przed dawnym budynkiem mieszkalnym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Żurowski T.R., Sobień nad Sanem. Prace archeologiczne i konserwatorskie w 1966 r., „Materiały i sprawozdania rzeszowskiego ośrodka archeologicznego za 1966 rok”, tom 6, Rzeszów 1968.