Historia
Pierwsza wzmianka w przekazach pisanych o wsi Słutowo (Steinberg) odnotowana została w 1337 roku. Była ona wówczas zniszczona i opustoszała na skutek najazdu polsko – litewskiego z 1326 roku. Odbudowę osady rozpoczęto zapewne około połowy XIV wieku, gdy miejscowe dobra przejęła rodzina von Wedel. To prawdopodobnie z ich fundacji w Słutowie wzniesiony został na przełomie XV i XVI wieku murowany, późnogotycki kościół. Musiał on pełnić funkcje parafialne, gdyż był uposażony czterema łanami ziemi.
W XVI wieku kościół zaczął być wykorzystywany przez gminę protestancką. Utracił wówczas status parafii, stając się filią kościoła w Nętkowie. W pierwszej połowie XVII wieku kościół wraz z całą osadą podupadł na skutek rabunków, rekwizycji i zniszczeń spowodowanych wojną trzydziestoletnią, która doprowadziła do finansowej ruiny ówczesnych właścicieli, Kurta i Adama von Wedlów. Z tego powodu pod koniec XVII wieku miejscowe dobra oraz patronat nad świątynią przejął ród Blankensee.
W 1861 roku oraz w latach 1906-1908 kościół został wyremontowany i odnowiony, między innymi przemurowano wówczas szczyt wieży. Po II wojnie światowej zabytek był nieużytkowany, przez co uległ częściowemu zniszczeniu i dewastacji. W latach 1976-1980 przeprowadzono jego gruntowny remont, zakończony konsekracją pod nowym wezwaniem Przemienienia Pańskiego.
Architektura
Kościół zbudowano na niewielkim wzniesieniu w południowej części wsi, na nieregularnej w planie działce dostosowanej do kształtu wzgórza, pierwotnie zajmowanej także przez ogrodzony cmentarz. Utworzono go z kamienia polnego, opracowywanego jedynie od strony lica, układanego w regularne warstwy tylko w niektórych partiach, łączonego zaprawą wapienną wymieszaną z ceglanym gruzem. Wykorzystano też cegłę gotycką do utworzenia szczytu wschodniego i detali architektonicznych, dla których kamień był zbyt twardy.
Świątynia uzyskała formę małej budowli salowej na planie prostokąta o wymiarach 12,7 x 10 metrów, bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium, z wieżą usytuowaną po stronie zachodniej, ale nie na osi a z wyraźnym przesunięciem ku południowi. Wieża zbudowana została na rzucie zbliżonym do kwadratu wielkości 6,2 x 6,3 metra i wysokości 16,5 metrów. Całość prezentowała układ przestrzenny typowy dla późnośredniowiecznej wsi pomorskiej, gdzie preferowano rozwiązania proste (brak wydzielonych, wielobocznych prezbiteriów), ale przywiązywano wagę do posiadania wieży, nawet jeśli miała być tak skromna jak w Słutowie.
Surowe, pozbawione zdobień elewacje zewnętrzne korpusu pierwotnie pozbawione były przypór. Nie wyodrębniono z nich także cokołu. Pod względem dekoracji wyróżniał się jedynie szczyt wschodni, rozdzielony czterema blendami o ostrołucznych zamknięciach, dwoma wyższymi środkowymi i dwoma niższymi po bokach. Co rzadko spotykane, żadnymi dekoracjami (oprócz portalu) nie zostały pokryte od strony zewnętrznej elewacje wieży, o ile nie posiadała ona pierwotnie dekoracyjnych szczytów.
Wejście tradycyjnie wiodło od południa wprost do nawy (osadzony w ostrołucznej ale krzywej wnęce) oraz od zachodu poprzez kruchtę w przyziemiu wieży (zwieńczony ceglaną arkadą w ośli grzbiet o mocno podniesionych ramionach i kolejną, zewnętrzną arkadą półkolistą). Oświetlenie korpusu zapewniać mogły średniej lub małej wielkości okna ostrołuczne o uskokowych ościeżach. Wnętrze nawy przykrywał zapewne drewniany strop, stropami rozdzielono też cztery kondygnacje wieży. Poruszano się pomiędzy nimi za pomocą drabin lub drewnianych schodów. Prezbiterium zaakcentowano wewnątrz jedynie dwoma stopniami. Skromny detal architektoniczny stanowiła wnęka w ścianie wschodniej.
Stan obecny
Kościół zachował średniowieczne mury obwodowe nawy oraz wieży. Przekształcony został szczyt wieży, powiększono i zmodernizowano także otwory okienne. Dodatkiem wtórnym są dwie niskie, masywne przypory wschodnie. Wnętrze pozbawione jest historycznego wyposażenia. Wyróżnia się portal w przyziemiu wieży zamknięty arkadą z łukiem w ośli grzbiet. Ciekawostką jest portal południowy w nawie, osadzony w niesymetrycznej, krzywej arkadzie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, rzymsko-katolicki kościół filialny p.w. Przemienienia Pańskiego, W.Witek, nr 5749, Słutowo 1998.